Truyện ngụ ngôn Aesop: Không chỉ dành cho trẻ em

Truyện ngụ ngôn của Aesop chính là cội rễ của cây đại thụ Văn Hóa. Việc gìn giữ và chia sẻ truyện ngụ ngôn là cách chúng ta có thể bảo tồn giá trị truyền thống.

Quy chuẩn của văn học phương Tây giống như một mỏ vàng cổ, sâu sắc và vô cùng phong phú.

Có thể điểm qua một số tác phẩm tiêu biểu như: Kinh thánh. Hai thiên sử Hy lạp kinh điển “Iliad” và “Odyssey” của đại thi hào Homer. Anh hùng ca “Aeneid” của huyền thoại Virgil. Tác phẩm “Suy tưởng” của ông vua hiền triết Marcus Aurelius. Tuyển tập 24 giai thoại trào phúng trong trứ tác “Truyện cổ Canterbury.” Trường ca “Thần khúc” của nhà thơ Ý thời trung cổ Dante. Các vở kịch của nhà viết kịch Pháp Molière và đại văn hào William Shakespeare. Tác phẩm “Kiêu hãnh và Định kiến” của nữ văn sĩ Jane Austen. Tuyệt tác “Chiến tranh và hòa bình” và “Anna Karenina” của đại văn hào người Nga Tolstoy.

Danh sách ngắn ngủi của các tác phẩm kinh điển trên đây chỉ là bề nổi trong hàng trăm đầu sách quý giá xuyên suốt 3,000 năm qua. Kho tàng tác giả và tác phẩm dường như vô tận; từ triết học, những luận thuật khoa học, lịch sử và tiểu sử cho đến thơ ca.

Triết gia Roger Scruton (1944–2020) đã dành cả cuộc đời để khám phá kho báu này. Ông đã từng nhận định: “Văn hóa của một nền văn minh chính là nghệ thuật và văn học mà qua đó có thể phát triển ý thức tự thân và xác định thế giới quan của chính nó.”

Nhận định của ông Scruton chính xác với tất cả các nền văn minh lớn trên thế giới. Ngay cả ở văn minh Tây phương ngày nay, khi có quá nhiều người phớt lờ hoặc phản đối văn hóa và các giá trị truyền thống, tất cả chúng ta – ngay cả những người phản đối gay gắt nhất – đều mắc nợ những nhà tư tưởng và nghệ sĩ như Socrates, Pascal, Giotto, Michelangelo, Scarlatti, và Mozart.

Có một kiến trúc sư của nền văn hóa Tây phương, một người đàn ông bị sương thời gian che khuất nhưng có tầm ảnh hưởng rất lớn, đó chính là cha đẻ của truyện ngụ ngôn: Nhà văn Hy lạp, Aesop.

Người đàn ông bí ẩn

Từ lâu các học giả đã tranh luận về danh tính của Aesop và thắc mắc rằng liệu ông ấy có từng tồn tại hay không. Ngay cả đối với người xưa, Aesop cũng là một bí ẩn. Một số người cho rằng ông mang thân phận nô lệ, những người khác xem ông là một cố vấn của Vua Croesus, và lại có những người nghĩ rằng ông là một người Hy Lạp, người Thracia, người Ethiopia, hoặc là một chuyên gia giải đáp những bí ẩn đến từ đảo Samos, người đã trở thành cố vấn cho vua Babylon.

Cho dù chúng ta không thể xác thực sự tồn tại của người đàn ông mang tên Aesop, và liệu có đúng là chính bản thân ông đã sáng tác hoặc tổng hợp các câu chuyện ngụ ngôn, rồi sau đó truyền lại cho những người đương thời hay không; nhưng chúng ta phải ghi nhận rằng các câu chuyện về đức hạnh được tổng hợp dưới tên ông từ lâu đã có sức ảnh hưởng đến xã hội và góp phần vào quá trình giáo dục con trẻ.

Cho đến ngày nay, những truyện ngụ ngôn của Aesop vẫn xuất hiện trong các tuyển tập dành cho trẻ em. Ví dụ, trong “Sách về Đức Hạnh cho Thanh Thiếu Niên” của tác giả William Bennett, chúng tôi tìm thấy những các câu chuyện “Cáo và Quạ”, “Ếch và Giếng”, “Con ruồi và Lọ mật ong”, “Gấu và Những Người Du Hành,” “Hercules và Người Đánh Xe,” và “Người Nông Dân và Con Trai,” tất cả những tác phẩm đều mang đến cho độc giả những nhân vật ngụ ngôn kinh điển cổ xưa.

Thỏ và Rùa

Có lẽ đây là câu chuyện ngụ ngôn nổi tiếng nhất của nhà văn Aesop. Câu chuyện kể về cuộc chạy đua giữa rùa và thỏ có trong nhiều tuyển tập văn học dành cho trẻ em cũng như trong các sách truyện đơn lẻ. Nếu tìm kiếm “Rùa và Thỏ” trên Youtube sẽ có kết quả với rất nhiều video về cuộc đua nổi tiếng này. Thật sự là vậy, từ rất lâu rồi, kể từ năm 1934, hãng phim Walt Disney đã sản xuất bộ phim hoạt hình về truyện ngụ ngôn vốn rất phổ biến này.

Nếu bạn cần gợi nhớ nội dung truyện ngụ ngôn này, thì câu chuyện tóm tắt ngắn gọn như sau: Một con thỏ rừng tự xưng là kẻ nhanh nhẹn nhất trong rừng. Chán ngán vì sự khoác lác của thỏ, một chú rùa chấp nhận cuộc đua để xác định ai có thể chạy nhanh hơn. Thỏ rừng đồng ý và cuộc thi chạy bắt đầu. Thỏ rất dễ dàng nhanh chóng vượt qua chú rùa, vậy nên thỏ ta quyết định nghỉ ngơi, nó nằm trên bãi cỏ ngập nắng rồi ngủ thiếp đi. Chú rùa nhẫn nại vượt qua thỏ rừng đang ngủ và về tới đích ngay lúc thỏ rừng tỉnh giấc, thỏ nhận ra mình là kẻ thua cuộc.

Bài học đạo lý từ câu chuyện: Chỉ cần chúng ta siêng năng và kiên trì chắc chắn sẽ thành công. Người có tài năng thiên bẩm có thể bị thất bại bởi sự kiêu ngạo và lười nhác.

Vị hoàng đế đầu tiên của La mã là Caesar Augustus, còn được gọi là Octavian, thường áp dụng phương châm cá nhân là “Festina lente” ( Vội vàng một cách ung dung). Nói cách khác, hãy tiếp tục thực hiện công việc của bạn một cách thư thả, sáng suốt. Phải chăng câu chuyện ngụ ngôn của Aesop đã truyền cảm hứng cho hoàng đế Octavian ở khía cạnh này? Chúng tôi không đảm bảo điều này, nhưng chắc chắn rằng người Hy lạp đã quá quen thuộc với Aesop và những câu chuyện của ông được Phaedrus – một nô lệ tự do thời hoàng đế Caesar Augustus – đã tổng hợp các câu chuyện thành tuyển tập.

Dẫu thế nào đi nữa, hầu hết mọi người đều đã từng nghe câu thành ngữ “Chậm mà chắc”, đây là một dấu hiệu cho thấy tầm ảnh hưởng không ngừng của Aesop đối với nền văn hóa của chúng ta.

Những tặng phẩm gia tăng giá trị

Những truyện ngụ ngôn nổi tiếng khác bao gồm; “Con cáo và chùm nho”, “Kiến và Châu chấu”, “Sư tử và Chuột” và “Sói đội lốt cừu” đều được thừa nhận là của Aesop.

Cũng giống như ”Thỏ và Rùa” trong mỗi câu chuyện này đều ẩn chứa một bài học. Chẳng hạn, trong câu chuyện “Sư tử và Chuột”, có một chú chuột làm một con sư tử thức giấc, sư tử nổi cơn thịnh nộ định ăn thịt con chuột nhỏ bé đã phá giấc ngủ của nó. Chú chuột cầu xin tha mạng, hứa một ngày đó sẽ trả ơn chúa tể sơn lâm. Sư tử bật cười vì điều phi lý mà chuột hứa hẹn nhưng đã tha cho chuột nhắt. Vài ngày sau, sư tử bị mắc vào một cái bẫy, nghe thấy tiếng gầm của sư tử nên chuột chạy đến giúp đỡ, chú cắn sợi dây đang trói sư tử và cứu mạng chúa sơn lâm.

Bài học ý nghĩa từ câu chuyện này là: “Sự tử tế không bao giờ lãng phí”, ‘Dù lớn hay nhỏ, chúng ta đều có thể giúp đỡ lẫn nhau”

Dành cho người trưởng thành

Nhưng còn những câu chuyện ngụ ngôn ít được độc giả biết đến thì sao? Và câu chuyện ngụ ngôn nào sẽ phù hợp với thời đại chúng ta?

Hai trong số những câu chuyện dưới đây của Aesop dường như nhắm vào sự biến động và rối loạn của tình hình chính trị ngày nay. Cả hai câu chuyện này đều lấy từ tuyển tập truyện ngụ ngôn của Aesop được đăng tải trên trang web của Thư viện Quốc hội Hoa Kỳ. Mặc dù tiêu đề dành cho trẻ em, nhưng độc giả ở mọi lứa tuổi đều có thể tìm thấy những lời khuyên có giá trị từ những câu chuyện ấy. Hơn nữa, một số câu chuyện dường như được viết cho người lớn hơn là dành cho trẻ nhỏ. Dưới đây là ví dụ của hai trong số các câu chuyện đó:

Muông thú và bệnh dịch (The Animals & the Plague) kể về một nhóm các con vật tập hợp với nhau để thảo luận về tình hình dịch bệnh bùng phát. Sư tử đề xuất rằng muôn loài nên hiến tế những con vật nào có tội nhất để xoa dịu các vị thần. Sau đó sư tử đã thú nhận “tội lỗi” của mình khi đã ăn thịt nhiều động vật khác nhau, bao gồm cả việc ăn thịt một hoặc hai người chăn cừu. Các loài ăn thịt khác, như chó sói cũng thừa nhận đã tham gia các cuộc tấn công đẫm máu với đồng loại. Nhưng khi con lừa thừa nhận đã ăn cỏ từ cánh đồng không phải của mình thì những con thú đã cáo buộc lừa là nguyên nhân làm lây lan bệnh dịch, chúng cùng “đấu tố” và kết liễu lừa ngay tại chỗ.

Bài học từ câu chuyện: Kẻ yếu phải gánh chịu hậu quả của những việc làm sai trái của kẻ mạnh. Đây cũng là một lời tố cáo hành vi ngụy tạo và đẩy kẻ yếu thế trở thành con “dê tế thần.”

Một bài học khác nói về sự chuyên chế được thể hiện trong “Sói và Cừu”. Một con sói theo dõi chú cừu non bên bờ suối, sói nói: “Ngươi đáng bị trừng phạt vì đã làm vẩn đục dòng suối”. Cừu non phủ nhận cáo buộc trên, nhưng sói vẫn khăng khăng với hướng tấn công mới: “Nhà ngươi đã nói dối ta. Hoặc anh trai của ngươi đã nói dối.” Khi cừu non bác bỏ lời buộc tội, và nói rằng nó không có anh trai”, sói ta gầm gừ: “Vậy thì đó là người trong gia đình ngươi, và ta không thể bỏ qua bữa sáng của mình”. Sau đó chú cừu tội nghiệp đã bị sói bắt và mang vào rừng.

Bài học từ câu chuyện: Bạo chúa luôn tìm viện cớ cho sự chuyên chế của mình.

Cả hai câu chuyện đều có ý nhắc nhở con người thời nay, và đặc biệt phù hợp với thời hiện đại khi chúng ta phải đối mặt đại dịch với các quy định cưỡng chế.

Những ý kiến đối lập

Những câu chuyện ngụ ngôn cũng này phản ánh về thời đại hiện nay vì chúng đã vượt qua ranh giới sự khác biệt về văn hóa. Xuất thân của Aesop đã dấy lên rất nhiều tranh luận giữa các học giả – ông có phải là người Hy Lạp không? Hay là người Thracian? Hay là người Ethiopia? Điều này tiết lộ nguồn gốc đa văn hóa của những câu chuyện này.

Không giống như các tác phẩm của Plato hay Descartes, bị tấn công bởi một số người ngày nay – những người đang muốn phá hoại nền văn minh Tây phương, truyện ngụ ngôn của Aesop, giống như truyện ngụ ngôn ở Tây Phi hoặc Ấn Độ hoặc bất kỳ vùng đất nào, đều là truyền tải sự thật, thay thế cho sự khác biệt về chủng tộc và tín ngưỡng. Những câu truyện trên thường đề cao lòng nhân ái và cách hành xử hợp với lẽ thông thường.

Việc sử dụng thường xuyên phép nhân hóa trong rất nhiều truyện ngụ ngôn đã làm tăng thêm tính phổ quát này. Các câu chuyện đã giúp các nhân vật vượt lên sự chỉ trích của chủ nghĩa dân tộc cực đoan ngày nay. Những chú gấu hay những con gà trống biết nói giúp gia tăng tính trung lập vốn không thể có được nếu tác giả truyện ngụ ngôn sử dụng nhân vật là con người.

Bất kể chủng tộc hay niềm tin chính trị của chúng ta là gì, ảnh hưởng của giá trị đạo đức được lồng ghép trong những câu chuyện ngụ ngôn mang đến cho chúng ta sự đồng cảm. “Những ai phàn nàn nhiều nhất là những người ít chịu đau khổ nhất (Đôi bò và cặp bánh xe – Oxen and Axle-Trees), “Trong khủng hoảng hãy giúp đỡ thay vì đưa lời khuyên” ( Cậu bé tắm – The Boy Bathing), và ” Cần hành động chứ không phải lời nói” ( Người lữ khách khoe khoang -The Boasting Traveler). Ba ví dụ nêu trên đều thể hiện những ý kiến theo lẽ thông thường, chúng có thể đóng vai trò là kim chỉ nam của đức hạnh và nhân cách, đặc biệt là trong thời đại mơ hồ với những giá trị đạo đức bị đánh tráo.

Giữ gìn gốc đại thụ “truyền thống” trường tồn

Trong lời nói đầu trong tác phẩm “Giá trị văn hóa” (Culture Counts), Roger Scruton nhận xét: “Nền văn minh của chúng ta đã bị mất gốc. Nhưng không phải cái cây bị bật nào cũng chết. Nhựa sống vẫn còn có thể nuôi dưỡng các cành cây, cành gẫy thành lá đâm chồi nảy lộc mỗi khi xuân sang mang theo hy vọng trường tồn của sự sống. Đó là thực trạng của xã hội này, chính vì lý do đó mà văn hóa không quý giá đối với chúng ta, mà còn là mục đích chính trị chân chính. Và đây cách tốt nhất để bảo tồn di sản đạo đức của chúng ta và để đứng vững trước một tương lai u ám.”

Trong số những cái gốc của cây cổ thụ “văn hóa” đó chính là truyện ngụ ngôn của Aesop. Khi chúng ta chia sẻ những câu chuyện này cùng với nội hàm của câu chuyện cho con trẻ, hoặc khi chúng ta tìm lại những giá trị truyền thống, suy ngẫm về ý nghĩa và ghi nhớ những đạo lý ấy trong trái tim mình, chính là chúng ta đang nuôi dưỡng và giữ cho cây tiếp tục xanh tươi.

Bài học từ bài viết này: Đọc một số truyện của Aesop và kể lại cho con trẻ.

CHIA SẺ

Chia sẻ bài viết này tới bạn bè của bạn

Chia sẻ