PHÂN TÍCH CHUYÊN SÂU: Tại sao Trung Quốc cộng sản cần hơn 170 nhân viên ngoại giao ở Canada?

Các nghị sĩ của đảng đối lập đang đặt câu hỏi: Tại sao nhà ngoại giao Trung Quốc vừa mới bị trục xuất vì liên quan đến việc đe dọa gia đình một nghị sĩ lại không bị trục xuất sớm hơn ngay sau khi có thông tin cho rằng trong nhiều năm qua, cơ quan tình báo Canada đã hay biết rằng ông này đang do thám các học viên Pháp Luân Công và người Duy Ngô Nhĩ ở Canada?

Tính đến thời điểm viết bài này, Canada có 177 nhân viên ngoại giao Trung Quốc, trong đó có cả đại diện của họ tại Tổ chức Hàng không Dân dụng Quốc tế ở Montreal. Con số này chỉ đứng sau Hoa Kỳ, đồng minh thân cận nhất và là nước láng giềng phía nam của Canada, với 291 nhân viên ngoại giao. Nhật Bản có số lượng nhân viên ngoại giao Trung Quốc cao thứ ba sau Canada, với 80 người.

Hồi năm 2019, chính quyền Trung Quốc đã vượt qua Hoa Kỳ về số cơ quan ngoại giao cao nhất ở ngoại quốc. Theo dữ liệu mới nhất từ Chỉ số Ngoại giao Toàn cầu của Viện Lowy, tính đến năm 2021, Đảng Cộng sản Trung Quốc (ĐCSTQ) có 275 đại sứ quán, lãnh sự quán, và các cơ quan đại diện khác trên khắp thế giới. Trong khi đó, Hoa Kỳ có 267, và Canada có 143.

Ông Dan Stanton, một cựu giám đốc điều hành của Cơ quan Tình báo An ninh Canada (CSIS), nói rằng không có gì lạ khi các nhà ngoại giao Trung Quốc có sự hiện diện ở mức cao như vậy nếu mức độ tham gia vào thương mại chẳng hạn bảo đảm cho một lực lượng đông đảo.

Ông Stanton nói: “Tôi quan tâm đến việc có bao nhiêu phần trăm liên quan đến hoạt động can thiệp của ngoại quốc, hoặc kể cả gián điệp.”

Ông Trần Dụng Lâm (Chen Yonglin) là một cựu quan chức cao cấp tại Lãnh sự quán Trung Quốc ở Sydney, Úc đã đào thoát vào năm 2005. Ông nói rằng ông trực tiếp biết được rằng chức năng chính của các lãnh sự quán Trung Quốc là quấy rối cộng đồng hải ngoại và thực hiện các hoạt động can thiệp vào nước sở tại.

Ông Trần nói với The Epoch Times, “Có quá nhiều người trong số họ, và họ quá tích cực, với các khoản ngân sách rất lớn dành cho những [mục đích] này.”

Các lãnh sự quán được thiết lập như thế nào

Ngoài các dịch vụ lãnh sự như các bộ phận giải quyết thị thực, và giúp đỡ và bảo vệ, thì các đại sứ quán và lãnh sự quán Trung Quốc thường có các bộ phận chịu trách nhiệm về Sự vụ Chính trị, Sự vụ Hoa kiều, các Sự vụ Kinh tế và Thương mại, Khoa học và Công nghệ, Giáo dục, và Văn hóa. Đại sứ quán đó cũng có một tùy viên quân sự chính thức.

Ngoài một tổng lãnh sự, mỗi cơ quan lãnh sự thường có hai phó tổng lãnh sự. Ông Trần cho biết một trong hai người này là một nhà ngoại giao chuyên nghiệp của Bộ Ngoại giao Trung Quốc, còn người kia là từ Bộ Quốc an (MSS), cơ quan tình báo của Trung Quốc.

Ông cho hay, “Họ gọi đó là phản gián, theo dõi nhân viên. Nhưng họ cũng làm việc để phối hợp các hành động khác đối với MSS, chẳng hạn như tiến hành giám sát một mục tiêu cụ thể.”

Ngoài một tùy viên quân sự tại các đại sứ quán, ông Trần nói rằng có thể có các đại diện trá hình khác từ Quân Giải phóng Nhân dân tại các lãnh sự quán, chẳng hạn như được bổ nhiệm vào văn phòng sự vụ thương mại và dưới vỏ bọc các nhân viên lãnh sự quán khác. Tuy nhiên, ông cho biết, dần dần các nhân viên này thường hiểu ra họ là ai nhờ vào những manh mối như ngân sách của họ bằng tiền mặt chẳng hạn.

Nhắm mục tiêu vào ‘sáu nhóm người’

Bộ phận Sự vụ Chính trị là cơ quan phụ trách mối bang giao song phương giữa Trung Quốc và nước sở tại.

Mặc dù mối bang giao song phương liên quan đến thủ đô của nước sở tại, nơi có chính phủ trung ương và các đại sứ quán, nhưng các lãnh sự quán Trung Quốc ở các thành phố khác cũng thường có văn phòng này.

“Lúc đầu, các lãnh sự quán được thành lập để cấp thị thực, báo cáo lại về các hộ chiếu bị thất lạc, và những việc tương tự. Còn chuyện [các lãnh sự quán phụ trách] sự vụ chính trị có vẻ hơi khôi hài,” ông Stanton nói. “Nhưng tôi đoán đó là cách họ đánh giá mọi thứ. Có thể từ mọi giao thiệp với một tổ chức Canada, họ có thể nhận thấy điều này có phương diện chính trị cho CHND [Cộng hòa Nhân dân] Trung Hoa.”

Theo ông Trần, văn phòng đặc trách Sự vụ Chính trị cũng được giao cho một trong những ưu tiên cao nhất của ĐCSTQ: đối phó với “sáu nhóm người.” Thuật ngữ này đề cập đến các nhóm và tổ chức mà ĐCSTQ đã nhắm mục tiêu để xóa sổ hoặc kiểm soát toàn diện, bao gồm các học viên Pháp Luân Công, người Hồi Giáo Duy Ngô Nhĩ, người Tây Tạng, các nhà hoạt động dân chủ, các nhà hoạt động ủng hộ Đài Loan, và các nhà hoạt động ủng hộ Hồng Kông.

Một bài báo gần đây của tờ Globe and Mail trích dẫn một nguồn tin an ninh quốc gia cho biết ông Triệu Nguy (Zhao Wei), nhà ngoại giao ở Canada vừa bị trục xuất, đang theo dõi các nhóm được nhắm mục tiêu ở Khu vực Greater Toronto, bao gồm các học viên Pháp Luân Công, các nhà hoạt động nhân quyền Duy Ngô Nhĩ, các nhà hoạt động ủng hộ dân chủ Hồng Kông, và những người ủng hộ nền độc lập của Tây Tạng và Đài Loan.

Hôm 08/05, ông Triệu bị tuyên bố là nhân vật không được hoan nghênh vì đã đe dọa gia đình của Nghị sĩ Đảng Bảo Thủ Michael Chong ở Hồng Kông sau khi ông Chong bảo trợ cho một cuộc vận động của Hạ viện vào năm 2021 nhằm tuyên bố cuộc đàn áp người Duy Ngô Nhĩ của Trung Quốc là một hành động diệt chủng.

Dựa trên điều này, ông Trần nghi ngờ rằng ông Triệu có liên quan đến văn phòng đặc trách sự vụ chính trị đó.

Các hoạt động can thiệp

Ông Trần cho biết bộ phận Sự vụ Hoa kiều là bộ phận đặc trách “ngoại giao phi chính phủ.” Ông nói, điều này nối tiếp di sản của “ngoại giao bóng bàn” đã dẫn đến một bước ngoặt trong mối bang giao Hoa Kỳ-CHND Trung Hoa vào những năm 1970, và bao gồm các hoạt động như sự kiện giải trí để thúc đẩy tuyên truyền của ĐCSTQ.

Bộ phận này cũng là một phần của Ban Công tác Mặt trận Thống nhất của ĐCSTQ, ông Trần nói. “Mục đích là can thiệp vào các công việc nội bộ của Canada.”

Theo nghiên cứu được Public Safety Canada trích dẫn, Ban Công tác Mặt trận Thống nhất là công cụ can thiệp ngoại quốc chính của ĐCSTQ.

Bà Anne-Marie Brady, một giáo sư khoa học chính trị tại Đại học Canterbury ở New Zealand, cho biết Ban Công tác Mặt trận Thống nhất sử dụng các nhóm và cá nhân nổi bật trong xã hội, tập trung vào việc quản lý thông tin và tuyên truyền, đồng thời cũng có thể được sử dụng để tạo thuận tiện cho hoạt động gián điệp.

Trong một bài báo năm 2017, bà Brady đã viết: “Các quan chức Ban Công tác Mặt trận Thống nhất của ĐCSTQ và các đặc vụ của họ cố gắng phát triển mối bang giao với ngoại quốc và các nhân vật người Hoa ở hải ngoại (càng có nhiều ảnh hưởng càng tốt) để gây ảnh hưởng, lật đổ, và nếu cần thiết, bỏ qua các chính sách của chính phủ họ và thúc đẩy lợi ích của ĐCSTQ trên toàn cầu.”

Một trong những trọng tâm chính của Ban Công tác Mặt trận Thống nhất là gây ảnh hưởng đến cộng đồng Hoa kiều nhằm thúc đẩy lợi ích của ĐCSTQ ở hải ngoại.

Bà Brady nói: “Các lãnh sự quán và đại sứ quán Trung Quốc truyền đạt các chỉ thị tới các nhóm cộng đồng Hoa kiều và hãng thông tấn Hoa ngữ, đồng thời họ tổ chức các chuyến thăm của các phái đoàn cao cấp của ĐCSTQ đến gặp gỡ các nhóm Hoa kiều tại địa phương.”

“Các nhà lãnh đạo của các hiệp hội Hoa kiều có liên hệ với Trung Quốc ở mỗi quốc gia thường xuyên được mời đến Trung Quốc để cập nhật cho họ về các chính sách hiện hành của chính phủ.”

Các bí mật về giáo dục, văn hóa, và thương mại

Ông Trần nói rằng các bộ phận khác của cơ quan đại diện ngoại giao Trung Quốc cũng đang trở nên quan trọng hơn đối với ĐCSTQ, chẳng hạn như bộ phận đặc trách về Giáo dục, khi ngày càng có nhiều sinh viên Trung Quốc đến Canada.

Một trong những biện pháp chính để các lãnh sự quán đó kiểm soát các sinh viên là thông qua việc sử dụng Hiệp hội Sinh viên và Học giả Trung Quốc. Tổ chức này được tìm thấy ở hầu hết các trường đại học Canada. Chẳng hạn, chi nhánh tại Đại học Toronto tuyên bố rõ ràng rằng tổ chức này đã được thành lập với sự trợ giúp của Lãnh sự quán Trung Quốc.

Ông Trần cho biết, trọng tâm còn lại của bộ phận đặc trách về Giáo dục là các Viện Khổng Tử của ĐCSTQ, do một số tổ chức giáo dục của Canada tổ chức.

Ông nói thêm rằng bộ phận đặc trách về Văn hóa, dưới sự chỉ thị của Bộ Văn hóa ĐCSTQ, chịu trách nhiệm thúc đẩy tuyên truyền của ĐCSTQ, trong khi bộ phận đặc trách về Khoa học và Công nghệ thường theo dõi các diễn biến trong nghiên cứu, thường để mắt đến hoạt động gián điệp công nghệ.

‘Can thiệp vào chính trị Canada’

Ông Trần nói rằng rõ ràng là nhiều các nhà ngoại giao của Trung Quốc không tham gia vào các hoạt động ngoại giao hợp pháp, và rằng quy mô của phái bộ ngoại giao Trung Quốc tại Canada nên được cắt giảm đáng kể.

“Họ không cần Văn phòng Sự vụ Hoa kiều, vốn đang hợp tác với tổ chức Mặt trận Thống nhất và cơ quan tuyên truyền, đồng thời bảo trợ cho các gián điệp Trung Quốc. Tất cả các nhà ngoại giao làm việc trong bộ phận này nên bị trục xuất,” ông nói.

Tương tự như vậy, theo ông Trần, Canada nên từ chối chấp nhận bất kỳ sự thay thế nào cho nhà ngoại giao vừa bị trục xuất Triệu Nguy, vì ông này chịu trách nhiệm sách nhiễu cộng đồng hải ngoại ở Canada.

Ông nói, điều tương tự cũng xảy ra với các nhà ngoại giao khác trong văn phòng Sự vụ Chính trị trong các lãnh sự quán, những người thậm chí nhìn bề mặt dường như không có một lý do chính đáng, vì các cam kết chính trị sẽ diễn ra ở thủ đô của nước sở tại. Ông nói, ngay cả ở Ottawa, chỉ cần một vài người trong văn phòng này là đủ để thực hiện các nhiệm vụ liên quan đến bang giao song phương, và hầu hết những người khác nên bị trục xuất.

Ông nói: “Văn phòng Sự vụ Chính trị trong lãnh sự quán đi ngược lại Công ước Vienna, bởi vì bộ phận Dịch vụ Lãnh sự đã cung cấp các dịch vụ cần thiết, cũng như các bộ phận Sự vụ Thương mại và Bảo vệ Lãnh sự.” Công ước Vienna về Quan hệ Ngoại giao năm 1961 đặt ra các quy tắc của luật ngoại giao, trong đó có quy định rằng các nhà ngoại giao phải tôn trọng luật pháp của nước sở tại.

“Bộ phận Sự vụ Chính trị đang can thiệp vào chính trị Canada, chẳng hạn như hối lộ các chính trị gia hoặc đe dọa các nghị sĩ Canada — đó là công việc của họ,” ông Trần nói.

Ông nói điều tương tự cũng áp dụng cho các bộ phận khác, chẳng hạn như bộ phận Giáo dục, vì mục đích duy nhất của các bộ phận này là can thiệp vào Canada.

“Không có nhiều hoạt động của chính phủ trong lĩnh vực giáo dục. Công việc chính của họ là học sinh và các Viện Khổng Tử. Ngoài ra, họ không có gì khác để làm. Họ can thiệp vào sự độc lập trong học thuật của các trường đại học và điều hành các mạng lưới gián điệp,” ông Trần cho biết.

Ông nói thêm rằng Canada cũng nên trục xuất phó tổng lãnh sự thuộc MSS, cũng như các nhà ngoại giao khác có xuất thân từ quân sự, bởi vì Trung Quốc đã có một tùy viên quân sự chính thức ở Ottawa.

“Các nhà ngoại giao của Trung Quốc nên bị giới hạn, bởi vì họ đã và đang gây rắc rối.”

‘Đơn thuần là mang tính đối phó’

Theo ông Trần, chính sách ngoại giao quốc tế của ĐCSTQ là một phần mở rộng của hệ thống nội địa, vốn hoạt động nhằm cố gắng che đậy sự thật rằng chế độ này không phải là một chính quyền hợp pháp vì chính quyền này không được bầu theo chế độ phổ thông đầu phiếu (popular vote).

Ông nói: “Sự công nhận của quốc tế là rất quan trọng đối với họ, vì vậy họ đã chi rất nhiều tiền cho chính sách ngoại giao bằng đồng tiền của mình,” đồng thời nêu thêm một ví dụ về các khoản chi lớn của ĐCSTQ ở các nước đang phát triển ở châu Phi.

“Chính sách ngoại giao ở hải ngoại của họ tập trung vào chính trị để giúp ĐCSTQ duy trì quyền lực.”

Theo Ngoại trưởng Mélanie Joly, hồi tháng Ba Canada đã từ chối cấp một thị thực cho một đại diện Trung Quốc vì người này là một “đặc vụ chính trị.” Bà cho rằng việc ngăn chặn một nhà ngoại giao nhập cảnh ngay từ đầu sẽ dễ dàng hơn là [cho phép nhập cảnh và] sau đó mới trục xuất.

Hãng thông tấn Globe and Mail đưa tin ông Guy Saint-Jacques, một cựu đại sứ Canada tại Trung Quốc, cho biết năm 2010 Canada đã lặng lẽ trục xuất một nhà ngoại giao Trung Quốc vì các cáo buộc gián điệp.

Trước đó, hồi năm 2006, khi đó The Epoch Times đưa tin rằng Ottawa đã trục xuất một nhà ngoại giao vì thu thập thông tin về các học viên Pháp Luân Công ở Canada và xúi giục sinh viên quốc tế Trung Quốc giúp đỡ ông ấy trong nỗ lực này.

Ông Stanton nói rằng ông không ngạc nhiên khi Canada không trục xuất bất kỳ nhà ngoại giao nào trong những năm gần đây, bởi vì Canada không thực sự có một chính sách thiết thực về Trung Quốc.

Ông nói: “Những gì chúng ta đang chứng kiến là một chính sách đối ngoại đơn thuần mang tính đối phó vốn đang bị thách thức bởi những rò rỉ cho giới truyền thông.”