Truyền thuyết dân gian: Thần Thổ Địa đứng dậy
Nhanh xem! Thần Thổ Địa đứng dậy kìa!
Khi còn nhỏ (những năm 1950), tôi đã nhiều lần nghe người lớn kể về một vị thần Thổ Địa có hình dáng nửa ngồi nửa đứng ở một ngôi làng nọ cách nhà tôi chục cây số, còn các vị thần Thổ Địa ở những địa phương khác đều có dáng ngồi. Ngôi miếu nhỏ ấy sau đó đã bị phá bỏ.
Tương truyền: Gần quê tôi có một con sông nhỏ, nơi ấy có một người nông dân nghèo khổ. Ban ngày, ông bận rộn trồng trọt, buổi tối nhàn nhã vụ mùa thì giăng lưới bắt cá bên sông. Ông muốn đánh bắt một ít cá để đổi lấy tiền nuôi sống gia đình. Sau đây tôi sẽ gọi tắt ông ấy là “Ngư dân”. Một đêm nọ, sau khi giăng lưới đánh cá dưới sông, ông liền mua một cân rượu trắng, lấy ra nửa cân đậu nành rang và hai quả dưa chuột đặt lên trên một bộ y phục, rồi nói: “Hỡi thần linh dưới sông, nhà của con nghèo khổ, không mua nổi món đồ tử tế. Con cũng không tham lam gì, mỗi ngày chỉ cần cho con bắt được hai, ba cân cá để nuôi sống gia đình mình là được rồi, cảm ơn các vị thần linh.” Nói xong, ông quỳ xuống đất, kính dâng ba ly rượu, dập đầu lạy ba lần.
Lúc này Thần sông vẫn chưa xuất hiện, bước ra lại là một con quỷ chết đuối. Con quỷ nói: “Cảm ơn rượu ngon của ông, tôi ở dưới con sông này vừa lạnh vừa đói, đã không ăn không uống hai năm rồi. Uống rượu của ông, ăn thức ăn của ông, sau này mỗi ngày tôi sẽ giúp ông bắt một mẻ lưới đầy cá.” Người “ngư dân” thầm nghĩ, nửa cuộc đời ông chưa từng làm việc gì xấu xa, nên cũng không có gì phải sợ hãi. Họ bắt đầu trò chuyện và uống rượu cùng nhau. Đến canh thứ hai, con quỷ nói: “Tôi đi bắt cá cho ông. Khi nào nghe thấy tiếng nước và cá nhảy thì ông hãy kéo lưới lên.” Một lúc sau, người ngư dân nghe thấy tiếng cá nhảy trên mặt nước, ông kéo lưới và bắt được rất nhiều cá, về nhà cân được hơn ba cân.
Về sau, người ngư dân mỗi lần đến thì đều sẽ mua rượu và mang thức ăn cho con quỷ. Con quỷ mỗi ngày cũng bắt cho ông ấy hai, ba cân cá. Sự việc cứ như thế bất tri bất giác đã trôi qua vài tháng. Một ngày nọ, con quỷ uống rượu và nói với người ngư dân: “Tính đến ngày mai là tôi đã ở dưới con sông này được tròn ba năm rồi, cũng nên đi chuyển sinh thôi, linh hồn thay thế tôi sẽ đến vào buổi trưa mai. Buổi tối hôm nay là lần cuối cùng tôi bắt cá cho ông.” Người ngư dân nói: “Ngươi thật sự muốn đi đầu thai như vậy sao?” Con quỷ đáp: “Ở đây lạnh lắm!” Nó nói rồi rời đi.
Sáng hôm sau, ông ngư dân ngồi bên bờ sông chờ đợi. Vào lúc gần trưa, ông thấy một mảnh y phục nổi trên mặt nước, lềnh bềnh lên xuống bên bờ sông, thu hút người thế thân. Ông ngư dân quay người thì nhìn thấy quả thực có một thiếu phụ ở phía nam đang khóc và đi về phía sông. Người ngư dân đón đầu và ngăn người thiếu phụ lại, hỏi nguyên do vì sao cô khóc, thì mới biết bởi vì vợ chồng cãi nhau, nhất thời tức giận muốn gieo mình xuống sông tự vẫn. Người ngư dân dỗ dành, khuyên ngăn cô nửa giờ, thì mới khuyên được cô quay trở về nhà. Theo lời ông kể: “Thực ra cũng có trường hợp quỷ tìm người thế thân trên mặt đất. Vào buổi trưa, hồn của nó sẽ biến thành một thiếu phụ, cúi đầu ngồi cạnh một ngôi mộ mới, khóc lóc thảm thương. Khi có người muốn đi đến để khuyên nhủ hoặc có ý đồ bất chính mà đến gần, thì khuôn mặt quỷ của nó sẽ cười với người ấy và dọa cho người ấy mất mạng, khi đó nó sẽ được chuyển sinh.”
Ví dụ: Vào một ngày nắng nóng đầu những năm 1980, em trai tôi và em dâu trồng một vườn rau. Họ kéo một chiếc xe đẩy chạy khắp các con đường trong thôn làng hơn chục cây số để bán rau. Khi đang trên đường về nhà vào buổi trưa, họ bắt gặp một thiếu phụ ngồi cách lề đường khoảng 50 mét. Thiếu phụ cúi đầu ngồi cạnh một ngôi mộ mới, khóc lóc thảm thương. Em trai và em dâu tôi không muốn nói gì, cũng không ai động lòng đi tới để an ủi. Nhưng khi họ chỉ vừa đi ngang qua ngôi mộ một mét thì đã không còn tiếng khóc nữa, quay đầu nhìn lại, cô gái kia đã biến mất. Khi đó, bắp trên đồng cao chưa tới hai thước, cây ngô nhỏ không thể che hết người. Vì vậy, những người lớn tuổi trong gia đình tôi đều cảnh báo con cháu rằng: “Dù có đồ vật gì tốt đẹp trôi nổi trên sông, cũng không được một mình đi vớt món đồ ấy lên khi xung quanh không có người. Gặp người phụ nữ không quen biết đang than khóc ở mồ mả, cũng không được đi tới an ủi.”
Đêm hôm đó, ông ngư dân lại mang rượu và thức ăn ngon đi câu cá. Sau khi dọn xong rượu và thức ăn, ông lớn tiếng nói: “Mời người anh em lên uống rượu.” Con quỷ tức giận hỏi: “Ông bạn già à! Sao ông lại phá hỏng chuyện tốt của tôi vậy?” Ông ngư dân đáp: “Người anh em, tôi chính là đang giúp ông đấy! Ông không nghe nói, cứu một mạng người hơn xây bảy tòa tháp phù đồ sao? Ông không bắt người thế thân, chính là đang cứu người, là thiện tu, nhất định sẽ có thiện báo.” Con quỷ nói: “Tôi mượn lời tốt đẹp này của ông vậy, chúng ta hãy uống rượu đi.” Cứ như thế bất giác đã trôi qua sáu năm, con quỷ nghe lời khuyên của ông ngư dân, tha cho một ông lão và một cậu bé, không bắt họ thế thân để chuyển sinh nữa.
Vào một đêm nọ, khi con quỷ ở dòng sông tròn 9 năm, gia đình ông ngư dân có việc nên không đi bắt cá. Con quỷ thác mộng nói với ông: “Cảm tạ sự giúp đỡ của ông bạn già, tôi đã tu đắc chính quả, ngày mai tôi sẽ đến làng XX làm Thổ Địa.” Ông ngư dân nói: “Chúc mừng lão đệ!” rồi ông giật mình tỉnh giấc.
Khi trời rạng sáng, ông ngư dân lập tức mua rượu và thịt, mang các lễ vật như tiền giấy và pháo đến làng XX để cúng thần Thổ Địa. Ông đốt pháo từ xa cách miếu Thổ Địa ba bốn trượng, thu hút vài em bé tầm tám, chín tuổi đi theo để xem sự náo nhiệt. Một em bé còn nói: “Tại sao người làng ngoài lại nô nức đến làng mình để bái thần Thổ Địa vậy nhỉ?” Thổ Địa vừa nhìn thấy ân nhân của mình là ông ngư dân đến, tượng thần đang ở tư thế ngồi (tượng nặn bằng đất sét) liền nhanh chóng đứng dậy chào đón, nhưng lại bị một cậu bé tinh ý phát hiện. Cậu bé nói: “Nhanh xem! Thần Thổ Địa đứng dậy kìa!” Lúc này, thần Thổ Địa không biết phải làm sao cho ổn thỏa, nên đã định hình bức tượng với dáng nửa đứng nửa ngồi như vậy. Về sau, câu chuyện được truyền đi khắp nơi, có rất nhiều người đến xem vị thần Thổ Địa có dáng nửa ngồi nửa đứng này.
Bởi vì ông ngư dân đã cứu người mà không cầu danh, không cầu lợi và phúc báo, nên ông không những đã giúp con quỷ chết đuối tu thành chính quả, mà còn bởi vì ông đã cứu được ba mạng người, nên đã tích được âm đức rất to lớn. Từ khi con quỷ trở thành thần Thổ Địa, ông ngư dân không đi đánh bắt cá nữa. Ông cũng đắc phúc báo. Dưới sự bảo hộ của Thần Phật, dù là vụ mùa tốt hay xấu, thì gia đình ông lúc nào cũng bội thu. Mọi sự trong gia đình đều suôn sẻ, gia cảnh cũng dần dần trở nên giàu có. Ông sống đến hơn 80 tuổi và qua đời mà không bị bệnh tật gì cả.
