Bà Carmen Alvarez nhìn xuống một cây cà phê năm tuổi và cau mày. Bà chỉ vào những đốm nâu to trên một vài lá và nói “Tro củi rất hiệu quả [để chống] dịch bệnh.”
Bà Alvarez cùng chồng, ông Francisco Mamani, đã làm việc với các cây cà phê gần Vườn Quốc gia Amboro của Bolivia trong vòng 30 năm.
Vào thời điểm đó, họ đã phải trải qua khá nhiều khó khăn về môi trường.
Cà phê luôn là một loại cây yếu ớt cần có nhiều loại vi khí hậu đặc biệt để phát triển. Kiểm soát bệnh nấm và sâu hại chỉ là một công đoạn trong nghề trồng cà phê.
Hầu hết những người trồng trọt ở các quốc gia thuộc “vành đai cà phê” trên thế giới đều có kinh nghiệm giải quyết những vấn đề này — mỗi mùa lại có một thách thức khác nhau.
Là một trong những mặt hàng được giao dịch nhiều nhất trên thế giới, thị trường cà phê toàn cầu được định giá ở mức 138 tỷ USD vào năm ngoái (2023), theo Expert Market Research. FairTrade cho biết ngành này sử dụng khoảng 125 triệu nhân công trải dài trên ít nhất 70 quốc gia.
Theo Hiệp hội Cà phê Quốc gia (NCA), tại Hoa Kỳ, cà phê tạo ra 2.2 triệu việc làm và hơn 100 tỷ USD doanh thu tiền lương.
Bà Alvarez cho biết cả mùa mưa và mùa khô đều đang trở nên khó đoán hơn, xu hướng này trở nên rõ rệt hơn bắt đầu từ vài năm trước. Do đó, côn trùng và bệnh hại ảnh hưởng đến cà phê hiện đang trở nên khó dự đoán hơn và khó giảm thiểu hơn.
Điều hành một điền trang và công ty rang cà phê Buenavisteno, gia đình Alvarez không phải là những người duy nhất gặp những khó khăn này.
Khó khăn ngày càng tăng để đạt được một vụ mùa cà phê khỏe mạnh là một phần trong xu hướng lớn hơn đang ảnh hưởng đến các nhà sản xuất trên thế giới.
Khi thời tiết và các mùa trong năm trở nên thất thường hơn, thì dịch bệnh ngày càng lan rộng, đe dọa đến tương lai của nông dân ở khắp nơi.
Trong ngành này, bệnh nấm, còn được biết đến với tên gọi bệnh gỉ sắt trên lá cà phê, là một trong những bệnh bạc lá chính ảnh hưởng đến cà phê — đặc biệt là các chủng Arabica — và lây lan nhanh như một vi khuẩn vậy.
Theo một nghiên cứu được công bố hồi tháng Một, tình trạng bệnh gỉ sắt trên lá cà phê không mong muốn này lần đầu tiên được phát hiện ở Saudi Arabia, quốc gia sở hữu một trong số ít những vùng trồng cà phê còn sót lại không bị bệnh này.
Sự hiện diện của bệnh gỉ sắt trên lá cà phê được quan sát thấy lần đầu tiên vào tháng 08/2023 trên các điền trang ở huyện miền núi Fyfa.
Khu vực này nằm ở trung tâm vùng sản xuất cà phê của Saudi Arabia ở Jazan.
Theo Bộ Nông nghiệp Hoa Kỳ, Hoa Kỳ nhập cảng 200,000 bao loại 60 kg (132 pound) cà phê rang xay mỗi năm từ quốc gia Trung Đông này.
Do bệnh tật và côn trùng gia tăng cùng với sự thay đổi thời tiết gây ra tác động tổng hợp nên 60% số loại cà phê có nguy cơ tuyệt chủng, theo ước tính của một nghiên cứu trên tập san “Science.”
Tuy nhiên, đây không phải là lần đầu tiên các nhà khoa học xác định cà phê có nguy cơ tuyệt chủng do khí hậu liên tục phát triển và biến đổi.
Một nghiên cứu từ năm 2012 đã lưu ý rằng các giống Arabica hoang dã — được biết đến là có hương vị ngon nhất — có thể bị tuyệt chủng “trước” cuối thế kỷ này.
Hiện tại, theo số liệu do Cafely tổng hợp, Hoa Kỳ đang tiêu thụ 1.62 tỷ pound cà phê mỗi năm.
Đối diện với mối đe dọa gấp ba
Một số người trong ngành dự đoán trong những năm tới ngành này sẽ bị thua lỗ nặng.
Bà Amanda Archila, giám đốc điều hành của Fairtrade America, nói với The Epoch Times: “Nghiên cứu cho thấy số lượng những vùng thích hợp nhất để trồng cà phê sẽ giảm đi một nửa trong vòng 25 năm tới.”
Tổ chức này cho biết họ làm việc với hơn 2 triệu nông dân trên toàn thế giới, dó đó nắm bắt được những khó khăn của các nhà sản xuất cà phê.
Bà Archila cho biết các nước như Brazil, Việt Nam, Indonesia, và Colombia đặc biệt bị ảnh hưởng vì nhiệt độ thay đổi.
Bà nói: “Đối với nông dân trồng cà phê, nhiệt độ thay đổi có nghĩa là họ phải thay đổi đáng kể cách tiến hành trồng trọt — hoặc quyết định liệu có trồng cà phê nữa hay không.”
“Một số người có thể chọn trồng các loại cây phù hợp hơn với môi trường mới. Một số có thể dời đi chỗ khác. Một số có thể từ bỏ hoàn toàn việc trồng trọt để tìm kiếm những công việc ổn định hơn, có lời hơn.”
Bà nói: “Điều mà chúng tôi biết chắc là sinh kế vốn dĩ đã không ổn định này hiện đang bị đe dọa, với các gia đình và cộng đồng trên toàn thế giới gặp rủi ro.”
Bà Archila cho biết nông dân được Fairtrade chứng nhận ở Colombia đã báo cáo những vấn đề nghiêm trọng về lượng mưa thất thường.
Bà nói, “Họ đã chờ đợi nhiều tháng mà không có mưa. Nắng nóng đến mức giếng nhà họ khô cạn và không đủ nước để tưới nhanh cho cây.”
“Cây đã trở nên nhỏ và mảnh hơn trước đây, trong khi côn trùng và bệnh hại lại lây lan dễ dàng hơn.”
Phát triển mạnh ở vùng khí hậu nhiệt đới ẩm, cây cà phê đương nhiên cần rất nhiều nước. Tuy nhiên, quá nhiều nước cũng có thể gây hại.
Mưa lớn, đặc biệt là vào mùa khô, có thể khiến đất xói mòn, mất chất dinh dưỡng, và khiến hệ thống rễ cây bị ngập úng, dẫn đến dễ nhiễm bệnh và thối rữa.
Mặc kệ những thách thức, một số người vẫn không có ý định từ bỏ trang trại nhiều thế hệ của gia đình mình.
Bà Alvarez cho biết gia đình bà đang sáng tạo các giải pháp nhằm giải quyết những dịch bệnh đang ảnh hưởng đến hoạt động sản xuất cà phê của họ.
Bà nói: “Chúng tôi chuẩn bị các sản phẩm khác nhau để chữa trị và bảo vệ cho cây khỏi các loại bệnh hại.”
Có một loại côn trùng mà bà Alvarez mô tả là giống như “thợ mỏ” vậy.
Loại côn trùng này đục sâu vào cây cà phê, cũng phá hoại cây cà phê không kém bệnh gỉ sắt.
Trước kia khi mùa mưa và mùa khô ở trang trại của bà còn ổn định, thì rất dễ để dự đoán và kiểm soát loại bọ “thợ mỏ” này. Loài côn trùng này xuất hiện trong các mùa, chẳng khác gì những cơn mưa.
Tuy nhiên, với sự thay đổi mạnh mẽ về lượng mưa và nhiệt độ xung quanh Vườn Quốc gia Amboro, bà cho biết các cuộc tấn công của loại côn trùng này đã trở thành một trận chiến hàng ngày.
Và rồi còn có thứ bệnh dịch mà bà gọi là “thời tiết ẩm ướt.”
Bà Alvarez nói: “Thời tiết ẩm ướt là một kiểu dịch bệnh. Điều này không giống như một con bọ mà chúng ta có thể thấy và diệt được. Mà chỉ là thời tiết khó ở thôi. Trời mưa vào lúc lẽ ra không nên mưa hoặc lạnh khi lẽ ra nên phải ấm. Rất khó để bảo vệ cây trồng.”
Từ “ẩm ướt” được sử dụng trên khắp vùng Buena Vista để mô tả ảnh hưởng của sự thay đổi thời tiết đột ngột, thất thường đối với cây cà phê.
Bà Alvarez cho biết những cây non dưới một năm tuổi sẽ chịu thiệt hại nặng nề, nhưng bà cũng nhận thấy rằng thời tiết khắc nghiệt kéo dài hơn đang bắt đầu ảnh hưởng đến những cây trồng đã lớn được 5 năm tuổi trở lên.
Bà nói, “Thứ bệnh này ảnh hưởng đến cành cà phê. Nó làm cho cây héo nhanh hơn.”
Khi được hỏi bà ứng phó với “thời tiết ẩm ướt” này như thế nào, bà nói rằng họ vẫn đang thử các phương pháp khác nhau. Cho đến nay, bà quan sát thấy tro củi có tác dụng tốt đối với những cây bị bệnh do thay đổi thời tiết đột ngột.
Ngoài tro củi, bà Alvarez giải thích gia đình bà còn sử dụng xà phòng giặt, vôi, và lưu huỳnh để chống lại các bệnh nấm và sâu bệnh. “Đó cũng là lý do tại sao chúng tôi trồng [cà phê] Castillo, giống cà phê này có khả năng kháng bệnh tốt hơn.”
Nhân các giống cà phê đặc biệt
Mặc dù có hơn 100 loại cà phê, nhưng tất cả đều thuộc về một trong hai họ: Arabica hoặc Robusta.
Các giống Arabica nổi tiếng với hương vị đặc trưng và thường chứa nhiều caffeine hơn so với các giống Robusta. Một số vùng trồng cà phê tập trung chỉ trồng cà phê Arabica do chất lượng hạt cao.
Nhưng nguồn gốc của hương vị được tạo ra bởi các giống Arabica nổi tiếng như Typica, Heirloom, và Bourbon cũng là một phần của vấn đề: Thiếu sự đa dạng di truyền.
Tất cả các giống Arabica thuần chủng đều gặp phải vấn đề này, khiến các giống cây này dễ bị bệnh hơn và dễ gặp phải những thách thức về môi trường hơn so với những cây họ hàng Robusta của chúng.
Một nghiên cứu được công bố trên tạp chí “Nature” hồi tháng Tư đã xác định tính đa dạng di truyền thấp của các chủng Arabica là trở ngại cho sự tồn tại của các giống cây cà phê này, cho biết “cơ sở di truyền hạn hẹp của cả Arabica trong trồng trọt và ở môi trường hoang dã thời hiện đại đã tạo thành một nhược điểm lớn cũng như một trở ngại cho việc nhân giống Arabica.”
Một trong những tác giả của nghiên cứu, ông Patrick Descombes, lưu ý: “Cà phê không phải là loài cây được lai tạo nhiều để tạo ra các giống mới như bắp hay lúa mì. Mọi người đa phần chọn giống cây họ thích rồi sau đó gieo trồng.”
“Vì vậy, những giống chúng ta có ngày nay có lẽ đã tồn tại từ rất lâu.”
Đây là lý do tại sao các chương trình nhân giống cà phê hiện đang được phát triển để tăng tính đa dạng di truyền và tạo ra loại cà phê “có khả năng chống chọi với khí hậu” tốt hơn.
Về bản chất, các giống Robusta cứng cáp hơn và có khả năng chống chịu nấm và sâu bệnh tốt hơn.
Nhiều loại cà phê mới hơn được sử dụng ở các quốc gia có quy mô sản xuất nhỏ, chẳng hạn như Bolivia, là giống lai giữa Arabica và Robusta.
Đây là trường hợp của Castillo, giống cây mà bà Alvarez trồng.
Castillo là một giống lai giữa Arabica và Robusta mà bà khẳng định là đã nhanh chóng trở nên phổ biến với những nông dân quanh vùng Buena Vista quê hương bà.
Castillo được phát triển qua năm thế hệ ở Colombia và hiện là một trong những giống cà phê phổ biến nhất được sản xuất tại quốc gia này. Giống này được biết đến rộng rãi vì năng suất cây trồng cao và có khả năng kháng bệnh gỉ sắt trên lá cà phê.
Các nhà rang xay cà phê đặc sản cho rằng các giống lai Arabica-Robusta như Castillo có chất lượng thấp hơn, nhưng bà Alvarez không đồng tình.
Bà tin rằng khi muốn tạo nên hương vị tuyệt vời cho cà phê, thì cách rang cà phê cũng quan trọng không kém giống cây trồng.
Bà giơ một chảo hạt mới rang và nói: “Đây là Castillo. Hương vị rất tuyệt hảo.”
Bất chấp những thách thức sinh tồn mà cây cà phê phải đối mặt, có bằng chứng cho thấy loài cây này đã vượt qua những thay đổi lớn về khí hậu toàn cầu trong quá khứ xa xăm.
Mô hình được các nhà nghiên cứu tại Đại học Buffalo sử dụng cho thấy cà phê Arabica, có nguồn gốc từ Ethiopia, đã tồn tại qua thời kỳ “dân số thấp” từ 20,000 đến 100,000 năm trước.
Thời gian tồn tại này gần như trùng lặp với thời kỳ hạn hán kéo dài và điều kiện khí hậu mát hơn xảy ra ở cùng một khu vực tại châu Phi trong khoảng từ 40,000 đến 70,000 năm trước.
Mặc dù điều đó có thể mang lại đôi chút an tâm cho những người yêu thích cà phê về lâu dài, nhưng bà Archila cho biết người tiêu dùng có thể sẽ phải chịu tác động do giá tăng trong thời gian ngắn.
Bà nói: “Chúng ta có thể nhìn vào mức tăng giá ca cao hiện tại để lần ra manh mối về những gì có thể xảy ra trong chuỗi cung ứng cà phê.”
“Nông dân trồng ca cao đang phải chật vật với năng suất vụ mùa thấp. Giờ đây, các thương nhân và các công ty thực phẩm lớn đa quốc gia đang mua ca cao ở mức cao nhất trong lịch sử và tìm đến các nguyên liệu khác để tạo ra sản phẩm sô cô la có ít ca cao hơn. Và người mua đang cảm nhận được tác động với túi tiền của họ.”
Chỉ số giá đồ uống của Ngân hàng Thế giới đạt mức cao nhất trong 13 năm vào tháng Hai, chủ yếu do giá ca cao và cà phê Robusta tăng vọt.
Một phân tích hàng hóa khác của InvestingHaven dự đoán giá cà phê sẽ tăng gấp đôi vào năm 2025, một phần là do các yếu tố cung và cầu.
Quay trở lại với Bolivia, bà Alvarez và những người trồng cà phê khác gần Buena Vista đang cố gắng hết sức để nghĩ cách đối phó trước những thay đổi môi trường mà họ gặp phải.
