Báo cáo: Cuộc đàn áp xuyên quốc gia của Trung Quốc khiến du học sinh gốc Hoa ‘nhụt chí’
Trong vòng vài giờ sau khi tham dự lễ tưởng niệm vụ thảm sát Thiên An Môn năm 1989, Rowan nhận được tin rằng cha cô ở Trung Quốc đã được công an liên lạc.
Theo một báo cáo mới từ tổ chức nhân quyền Ân xá Quốc tế (Amnesty International), Đảng Cộng Sản Trung Quốc (ĐCSTQ) đã tạo ra một “bầu không khí sợ hãi” vây quanh du học sinh Trung Quốc nhằm ngăn họ tham gia vào các chủ đề bị Bắc Kinh coi là cấm kỵ.
Các nhà nghiên cứu của Tổ chức Ân xá đã trò chuyện cùng 32 du học sinh Trung Quốc đang theo học tại 8 quốc gia ở châu Âu và Bắc Mỹ từ tháng Mười đến tháng Mười Hai năm 2023, bao gồm Hoa Kỳ, Vương Quốc Anh, Canada, Pháp, Đức, Thụy Sĩ, và Bỉ. Họ phát hiện ra rằng các sinh viên bị buộc phải tự kiểm duyệt và kiềm chế hoạt động chính trị vì sợ sẽ phải hứng chịu hậu quả từ chính quyền Trung Quốc.
Bà Sarah Brooks, giám đốc [khu vực] Trung Quốc của Tổ chức Ân xá Quốc tế, nói với The Epoch Times qua thư điện tử hôm 09/05, trước khi báo cáo được công bố rằng: “Khi gặp gỡ với nhiều sinh viên hơn, chúng tôi thấy rằng—dù là học ở đâu—thì [họ] đều có những trải nghiệm chung về các hành động cụ thể nhắm vào họ như một sự trả đũa đối với việc họ thực hiện sự tự do biểu đạt; [họ] đều có những lo ngại rằng việc họ tham gia vào các vấn đề nhân quyền có thể ảnh hưởng như thế nào đến gia đình, sự an toàn, và sự nghiệp của mình; và [họ] đều có những căng thẳng cũng như thất vọng trong việc tìm kiếm sự trợ giúp trong cộng đồng trường đại học của mình.”
Với tiêu đề “Trong khuôn viên trường mình, tôi sợ hãi,” bản báo cáo đã dùng bí danh cho những người được phỏng vấn cũng như các trường đại học của họ để bảo vệ sự an toàn cho họ. Trong số 32 du học sinh Trung Quốc được phỏng vấn, có 19 người đến từ Trung Quốc, 12 người đến từ Hồng Kông, và một người đến từ Ma Cao.
Cô Rowan, một trong những du học sinh Trung Quốc, nói với Tổ chức Ân xá rằng cô từng tham dự lễ tưởng niệm vụ thảm sát Thiên An Môn năm 1989 do chính quyền Trung Quốc gây ra. Trong vòng vài giờ sau khi tham dự sự kiện đó, cô Rowan đã nhận được cuộc gọi của cha mình ở Trung Quốc nói rằng công an đã liên lạc với ông.
Theo báo cáo, cha của cô Rowan được yêu cầu phải “giáo dục con gái đang du học ở hải ngoại không được tham dự bất kỳ sự kiện nào có thể gây tổn hại đến danh tiếng của Trung Quốc trên thế giới.”
Một năm sau, cô Rowan cho biết cha cô lại liên lạc với cô vài giờ sau khi cô tham gia một buổi tưởng niệm gần cơ quan đại diện ngoại giao Trung Quốc tại thành phố của mình.
Cô Rowan chia sẻ với Tổ chức Ân xá rằng ý định của chính quyền Trung Quốc rất rõ ràng: “Quý vị đang bị theo dõi, và mặc dù chúng tôi ở đầu bên kia hành tinh, chúng tôi vẫn có thể tiếp cận quý vị.”
“Khi tôi mới đến Hoa Kỳ, tôi cảm thấy tự do tham gia vào các hoạt động,” anh Ethan, một sinh viên cao học ở Bắc Mỹ, nói với Tổ chức Ân xá. “Nhưng bây giờ tôi cảm thấy không an toàn… Tôi thường xuyên lo lắng về việc cha mẹ tôi bị công an đến sách nhiễu.”
Theo báo cáo, 10 trong số 32 sinh viên được phỏng vấn cho biết thân nhân của họ ở Trung Quốc đã “bị các quan chức Trung Quốc sách nhiễu” vì các hoạt động của họ ở ngoại quốc. Được biết, các thành viên trong gia đình này đã bị đe dọa thu hồi hộ chiếu, mất việc làm, bị từ chối thăng chức và trợ cấp hưu trí, hoặc thậm chí bị hạn chế sự tự do về thể chất.
Báo cáo cho biết, các quan chức cộng sản Trung Quốc đã gây áp lực lên cha mẹ [của những du học sinh này] tại Trung Quốc để cắt đứt trợ cấp tài chính cho con em của họ đang du học ở ngoại quốc.
Báo cáo viết: “Một sinh viên cho biết, công an quốc gia Trung Quốc đã yêu cầu cha mẹ của họ phải ngừng trợ cấp tài chính và công an cũng đe dọa nhiều người khác trong họ hàng sẽ gặp rắc rối nếu họ gửi tiền.”
Theo báo cáo, một số sinh viên đã quyết định chủ động cắt đứt mối quan hệ với cha mẹ ở Trung Quốc.
“Cắt đứt mối quan hệ là tình huống tồi tệ nhất, nhưng cũng là cách tốt nhất để bảo vệ những người mà chế độ này đang lợi dụng để gây áp lực cho quý vị,” cô Rowan nói với Tổ chức Ân xá. “Cắt đứt mối quan hệ với gia đình quý vị không phải là một biện pháp [bảo vệ] pháp lý, nhưng việc làm này có thể có hiệu quả vì bộ máy an ninh Trung Quốc không thể lợi dụng họ để gây áp lực cho quý vị.”
‘Bầu không khí đàn áp’
Bà Brooks cho biết nhiều thanh niên Trung Quốc và Hồng Kông đã thể hiện “sự quan tâm ngày càng tăng đối với hoạt động bảo vệ nhân quyền” sau các cuộc biểu tình rầm rộ năm 2019–2020 ở Hồng Kông, và cuộc biểu tình hiếm hoi của một người đàn ông phản đối lãnh đạo ĐCSTQ Tập Cận Bình tại thủ đô của Trung Quốc vào năm 2022.
Bà Brooks chia sẻ rằng, sự quan tâm đó đối với hoạt động bảo vệ nhân quyền “không chỉ dẫn đến [việc xuất hiện] các mô hình tổ chức mới để thể hiện sức mạnh của tình đoàn kết quốc tế, mà còn dẫn đến sự đàn áp ngày càng tăng từ chính quyền Trung Quốc.”
Theo bà Brooks, chính trong bối cảnh đó mà Tổ chức Ân xá đã quyết định xem xét vấn đề này và tổng hợp thành bản báo cáo.
Báo cáo cho biết, một số sinh viên chia sẻ rằng họ tin rằng họ đang bị chính quyền Trung Quốc hoặc đặc vụ của chính quyền này giám sát, trong khi 14 người được phỏng vấn cho biết họ đã “bị chụp ảnh hoặc ghi hình một cách đáng ngờ tại các sự kiện.”
Báo cáo ghi nhận: “Nửa tá người được phỏng vấn nói rằng họ sẽ không tham dự các sự kiện về các vấn đề chính trị, xã hội hoặc nhân quyền vì sự lo ngại của mình.”
Cô Claire, một sinh viên mới tốt nghiệp ở châu Âu, nói với Tổ chức Ân xá rằng cô sẽ không tham dự các sự kiện vì sợ bị “những người theo chủ nghĩa dân tộc Trung Quốc” phát hiện. Theo báo cáo, cô giải thích rằng những cá nhân đó có thể báo cáo cô với chính quyền Hồng Kông theo Luật An ninh Quốc gia Hồng Kông, và sau đó cô sẽ trở thành mục tiêu điều tra.
Cũng theo báo cáo, cô Tess, một sinh viên cao học ở châu Âu, cũng có mối lo ngại tương tự về việc bị nhìn thấy. Cô Tess nói với Tổ chức Ân xá: “Tôi luôn chọn cách nào thực sự an toàn và chỉ theo dõi [các cuộc biểu tình] trực tuyến, chứ không tham gia ngoại tuyến. Tôi lo lắng hơn vì điều này sẽ ảnh hưởng đến gia đình tôi nếu tôi bị chụp ảnh tại một cuộc biểu tình.”
“Bầu không khí đàn áp mà các sinh viên được Tổ chức Ân xá Quốc tế phỏng vấn đang phải đối diện cũng tác động đến sự sẵn lòng theo đuổi sự nghiệp học thuật của họ”, theo báo cáo ghi nhận. “Bảy sinh viên nói với Tổ chức Ân xá rằng việc họ cần phải tránh xa khỏi các chủ đề nghiên cứu ‘nhạy cảm’ để tránh các hậu quả đã hạn chế đáng kể sự nghiệp học thuật của họ.”
Báo cáo đã lấy minh họa về trường hợp của cô Hannah, một sinh viên mới tốt nghiệp, đã chọn một công việc ở một tổ chức bất vụ lợi thay vì theo đuổi sự nghiệp học thuật. Cô giải thích rằng sự nghiệp học thuật có nghĩa là cô sẽ trở thành người của công chúng nếu cô quyết định tham dự các hội nghị nhân quyền hoặc xuất bản các bài báo liên quan đến nhân quyền.
“Khi tôi quyết định không làm việc [trong giới học thuật], tôi cảm thấy nhẹ nhõm, vì tôi sẽ không cần phải đấu tranh với việc có nên ghi tên mình vào thành quả công việc của mình hay không,” cô Hannah nói với Tổ chức Ân xá. “Thay vào đó, khi tôi đến làm việc tại [một tổ chức bất vụ lợi], tôi không cần phải ghi tên mình vào bất cứ thứ gì được phát hành.”
Trong số 32 sinh viên được phỏng vấn, hơn một nửa cho biết họ thường xuyên tự kiểm duyệt khi sử dụng các nền tảng kỹ thuật số, bao gồm Facebook, Instagram, và X, vì lo sợ quan chức Trung Quốc đang theo dõi hoạt động của họ.
Theo báo cáo, anh Henry đã kể lại việc công an Trung Quốc đã đưa bản ghi cuộc trò chuyện của anh trên nền tảng WeChat của Trung Quốc cho cha mẹ anh để yêu cầu họ thuyết phục con trai dừng các hoạt động ở ngoại quốc.
“Không khí sợ hãi tại các khuôn viên trường đại học ở châu Âu và Bắc Mỹ là kết quả của việc chính quyền Trung Quốc tham gia vào mô hình đàn áp xuyên quốc gia đối với sinh viên ngoại quốc, vi phạm nhân quyền của họ,” báo cáo ghi nhận. “Hiệu ứng gây nhụt chí do những nỗ lực này gây ra sẽ thúc đẩy sự tự kiểm duyệt rộng rãi trong môi trường học thuật và các nền tảng [mạng] xã hội, và nhiều sinh viên bị ảnh hưởng sẽ phải trải qua sự cô đơn, biệt lập, và những tác động tiêu cực đến sức khỏe tinh thần.
‘Chấm dứt mọi hoạt động đàn áp xuyên quốc gia’
Các nhà nghiên cứu của Tổ chức Ân xá cũng phát hiện ra rằng trước khi đi du học, sinh viên Trung Quốc đã nhận được các hướng dẫn về cách họ nên cư xử ở ngoại quốc như thế nào. Báo cáo của tổ chức này cho biết các hướng dẫn “không đến trực tiếp từ chính phủ,” nhưng “thường được các tổ chức có liên kết mật thiết với nhà nước gửi đi, chẳng hạn như giáo viên của họ.”
Báo cáo ghi nhận về một trường hợp mẹ của một sinh viên đã nhận được hướng dẫn từ nhân viên chính phủ. Theo báo cáo, hướng dẫn này nói rằng “Con gái bà sắp đi du học. Hãy luôn nhắc nhở con gái bà rằng cô ấy là người Trung Quốc, cô ấy phải yêu chính quyền này, và phải luôn nhớ truyền bá thông điệp của Chủ tịch Tập [Cận Bình] ra hải ngoại.”
Bà Brooks chia sẻ rằng báo cáo của tổ chức có thể sẽ “nâng cao nhận thức, đặc biệt là đối với ban giám hiệu trường đại học, về trải nghiệm của một số sinh viên của họ.”
Bà nói thêm: “Báo cáo cũng nhằm mục đích gửi tín hiệu đến chính quyền Trung Quốc rằng hành động chống lại nhân quyền của du học sinh đang được chứng kiến và ghi chép lại.”
Báo cáo này còn đưa ra nhiều khuyến nghị. Đối với các chính phủ và Liên minh Âu Châu, các nhà nghiên cứu của Tổ chức Ân xá gợi ý rằng “các cơ quan tương ứng cần điều tra một cách hiệu quả” các vụ đàn áp xuyên quốc gia đã được báo cáo, nên thiết lập một “cơ chế báo cáo thông tin dựa trên nguyên tắc giảm thiểu chấn thương tinh thần” để các nạn nhân có thể báo cáo về các vụ đàn áp xuyên quốc gia, và thực hiện các biện pháp chủ động để bảo đảm rằng các trường đại học bảo vệ và thúc đẩy nhân quyền cho cộng đồng của họ.
Đối với các trường đại học có du học sinh Trung Quốc, báo cáo này khuyến nghị các trường đó cần ban hành “các chính sách và quy tắc ứng xử liên quan đến việc đàn áp xuyên quốc gia,” thiết lập cơ chế báo cáo bí mật, bảo đảm rằng sinh viên “được thông báo đầy đủ về các chính sách cấm đe dọa đối với sinh viên hoặc nhân viên khác,” và bảo đảm rằng luôn có trợ giúp kỹ thuật cho những sinh viên nào nghĩ rằng họ có thể trở thành mục tiêu của hoạt động giám sát kỹ thuật số.
Báo cáo của Tổ chức Ân xá cũng kêu gọi chính quyền Trung Quốc áp dụng một số biện pháp, bao gồm dỡ bỏ các hạn chế đối với sự tự do biểu đạt, và sửa đổi tất cả luật an ninh quốc gia “để chúng phù hợp với luật và tiêu chuẩn nhân quyền quốc tế.”
