Phục chế kiệt tác ‘Adoration of the Mystic Lamb’ của anh em nhà Van Eyck

Một trong những bức tranh quan trọng nhất của Phục Hưng Phương Bắc đã không còn là chính nó hàng trăm năm qua. Trong suốt sáu thế kỷ, phần mở rộng của bức đa liên họa (1) Ghent Altarpiece (2), còn được gọi là “Adoration of the Mystic Lamb” (3) đã được sơn phủ quá nhiều, chủ yếu vào giữa thế kỷ 16, để phản ánh thị hiếu đương thời hoặc để sửa lại những phần vải bị lỗi.

Giờ đây, chúng ta có thể chiêm ngưỡng phần dưới của Ghent Altarpiece đúng như dự định của anh em nhà Van Eyck, Hubrecht và Jan, khi tác phẩm hoàn thành cho Nhà thờ Thánh Bavo ở Ghent, Bỉ, vào năm 1432. Nhà thờ cũng đã tiến hành khôi phục toàn bộ bệ thờ, đã diễn ra trong một số giai đoạn, và đây là cuối của giai đoạn hai.

Phần dưới của bộ tranh lộ ra các chi tiết sinh động của bản gốc, và có thể xem trực tiếp tại nhà nguyện Villa của Nhà thờ Thánh Bavo.

Giai đoạn cách tân nghệ thuật

Anh trai của Jan van Eyck là Hubrecht (khoảng 1385 – 1426) là người thực hiện bức tranh tế đàn này vào năm 1425, nhưng Jan (1390 – 1441) đã đảm nhận vai trò của anh mình khi Hubrecht qua đời vào năm 1426. Không biết ai trong họ đã vẽ gì, nhưng nhiều người cho rằng phần lớn bộ tranh được vẽ bởi Jan.

Anh em Van Eyck sống vào thời kỳ mà các họa sĩ thời đầu Phục Hưng Ý đang mở đường cho hội họa truyền thống phương Tây như chúng ta biết ngày nay. Ở Florence, Ý, danh họa Masaccio đã đưa vào tranh của mình những nhân vật với hình khối rõ ràng cùng những cử chỉ đầy cảm xúc và sinh khí, một sự chuyển hướng khỏi phong cách Gothic hai chiều.

Masaccio được truyền cảm hứng từ người bạn của mình, kiến ​​trúc sư Filippo Brunelleschi là người tiên phong trong việc vận dụng toán học để vẽ phối cảnh một điểm tụ trong các bức tranh của mình. Brunelleschi đã tìm đến kiến ​​trúc La Mã cổ đại để “cách mạng hóa” kiến ​​trúc. Cùng lúc đó, Donatello đã phát triển nghệ thuật điêu khắc.

Xa quê hương nước Ý, xa rời Rome, Jan Van Eyck không nắm rõ Rome trong lòng bàn tay. Ông tìm kiếm mẫu trong đời sống, vẽ các nhân vật trong bố cục một cách trực quan theo cách riêng của mình, trong khi các đồng nghiệp người Ý lại bố cục tranh với độ chính xác của toán học.

Và trong khi các họa sĩ Ý vẫn vẽ bằng màu keo, dùng trứng để kết dính các chất màu, Van Eyck lại thích sơn dầu hơn. Sử dụng sơn dầu sẽ mất nhiều thời gian hơn màu keo, vì dầu khô chậm giữa mỗi lần sơn. Và sơn dầu cũng giúp đường cọ mềm mượt hơn.

Van Eyck thành thục trong chất liệu sơn dầu. Ông sơn chồng lớp này lên lớp kia với độ trong cho phép tạo ra sự pha trộn màu sắc và độ chi tiết phi thường. Chẳng hạn, sự cách tân này cho phép ông tạo ra độ bóng và lấp lánh của ánh sáng phản chiếu. Các đối tượng trong tranh của ông tràn đầy sức sống, và các chi tiết bình thường cũng trở nên tinh xảo đến mức vi tế. Ông cũng đi tiên phong trong việc vẽ tranh chân dung phối cảnh góc 3/4, trong khi hầu hết các đồng nghiệp người Ý dùng góc nghiêng 90 độ. 

Bức đa liên họa Ghent Altarpiece, một di sản vĩ đại với kích thước 3.35 x 4.57m, đã thể hiện được những cách tân này.

Đây chỉ là một số lý do mà Ghent Altarpiece được coi là kiệt tác của tất cả các tác phẩm của các nghệ sĩ Flemish thời đầu.

Phục chế

Nhóm chuyên gia quốc tế giám sát dự án cho biết trong một thông cáo báo chí, trong bảy năm làm việc cùng nhau trong dự án Ghent Altarpiece, họ đã đạt được “sự hiểu biết sâu sắc về tranh tế đàn” và “kiến thức chuyên môn độc nhất”.

Trong ba năm qua, nhóm phục chế từ Viện Di sản Văn hóa Hoàng Gia đã làm việc không mệt mỏi với phần dưới của bộ tranh để khôi phục bốn panel gốc do anh em Van Eyck vẽ. Trong đó “The Just Judges” là một bản sao do Jef Van Der Veken vẽ vào năm 1945 để thay thế panel đã bị đánh cắp vào năm 1934.

Các chuyên gia phục chế đã làm việc tại Bảo Tàng Mỹ thuật ở Ghent trong một studio tạm thời, mở cửa và cho phép du khách tham quan phần lớn công tác bảo tồn tranh.

Du khách có thể nhìn thấy lớp sơn cũ được bóc tách một cách tỉ mỉ. Thông qua màu đỏ trong bản đồ phục chế của các chuyên gia, chúng ta có thể thấy phần tranh bị sơn phủ so với bản gốc.

Chỉ có những bàn tay điêu luyện và đôi mắt tinh tường, được huấn luyện để phân biệt sơn bóng, sơn phủ và sơn nguyên bản, mới có thể được tin tưởng để giao trọng trách thực hiện một công việc tinh vi như vậy. Các chuyên gia phục chế dùng kính hiển vi để quan sát và dao phẫu thuật để cạo lớp sơn bóng ố vàng và lớp sơn phủ cả hàng thế kỷ, từng mảnh, từng mảnh, rồi sơn sửa lại những vị trí cần thiết.

May mắn cho chúng ta, bức tranh gốc của anh em nhà Van Eyck đã được bảo quản tốt, chỉ có 5% bức vẽ gốc gần 600 năm tuổi này bị hỏng. Bây giờ, chúng ta có thể thấy được dự định của hai anh em cho bức Ghent Altarpiece sẽ như thế nào.

Tiết lộ

Phần dưới bộ tranh mô tả “Adoration of the Mystic Lamb”. Trên các cánh của bộ tranh, chúng ta thấy các nhóm người khác nhau đến để tôn thờ Con Chiên của Chúa (The Lamb of God). Phía bên trái, (bảng trong) các hiệp sĩ của Chúa Jesus đang cưỡi ngựa tiến đến, theo sau là các thẩm phán (bảng ngoài). Ở bên phải, những người hành hương (bảng ngoài) và các tu sĩ (bảng trong) đang đi bộ đến.

Các bức tranh rất giàu tính biểu tượng. Ở bảng trung tâm, phía trước là Suối nguồn của sự sống (the Fountain of Life). Chính giữa bức tranh là bàn tế và con Chiên hiến tế; Vết thương hở của con vật đang đổ máu vào chén, tượng trưng cho Bí tích Thánh Thể.(4)

Trước khi được phục chế, khuôn mặt của con cừu không có gì nổi bật, nhưng sau khi bóc lớp sơn ra, khuôn mặt nó trông giống người hơn là động vật. Đôi mắt hướng về phía trước, điềm tĩnh kết nối với người xem. Các nghệ sĩ thời Trung cổ thường miêu tả Chiên Con của Chúa với đôi mắt người.

Van Eyck đã vẽ đến mức vi mô nhất mà mắt người có thể nhìn thấy. Mỗi chi tiết nhỏ cũng được thể hiện như thể nó rất quan trọng; ngay cả những viên đá trên mặt đất cũng được diễn họa rất chi tiết. Bức tranh gần như là một bài Thánh ca, một bài Hallelujah nếu bạn thích vậy, cho tất cả những gì được tạo ra một cách thần thánh.

Có thể đây là cách mà thiên đường xuất hiện trước mắt chúng ta. Bỏ lại những gánh nặng của thế tục, chúng ta có thể đề cao nhận thức của mình về từng điều nhỏ nhặt như vậy.

Để tìm hiểu thêm về Ghent Altarpiece của anh em nhà van Eyck, hãy truy cập SintBaafsKathedraal.be và khách tham quan nhà thờ có thể tìm hiểu thêm về việc trùng tu qua triển lãm: “The Return of the Lamb” (Con Chiên trở lại).

Chú thích của người dịch: