4 loại ‘chất hạnh phúc’ trong cơ thể giúp chống căng thẳng và giảm đau
Ông Lâm Quế Vĩnh, cựu phó giám đốc Ngân hàng Thương mại EnTie tại Đài Loan, khi sự nghiệp sắp lên đến đỉnh cao thì mắc chứng trầm cảm, cuộc sống tưởng chừng như rơi xuống vực thẳm.
Những ngày hồi phục sau khi ra viện, ông bắt đầu leo núi, sáng nào cũng mang theo đồ ăn đơn giản ra khỏi nhà, sau khi leo núi đổ mồ hôi, ông tắm suối nước nóng rồi về nhà nghỉ. Nào ngờ việc này lại khiến tâm trạng của ông có sự thay đổi 180 độ. Ông mô tả tâm trạng của mình sau khi leo núi trong cuốn sách “Khi trầm cảm gõ cửa” rằng: “Cả ngày đều cảm thấy rất vui vẻ và thoải mái, các triệu chứng khó chịu của bệnh trầm cảm cũng đã dần dần biến mất”. Kiên trì leo núi hơn 10 năm, bệnh của ông đã ngừng tái phát một cách kỳ diệu.
Căng thẳng và bất hạnh là hiện tượng thường thấy ở con người hiện đại. Trên thế giới có khoảng 300 triệu người bị trầm cảm, số người bị cảm xúc tiêu cực bủa vây thậm chí còn khó đếm hơn.
Tuy nhiên, trong chính bộ não của chúng ta có tồn tại một số “chất hạnh phúc”, bao gồm chất dẫn truyền thần kinh và hormone. Khi nồng độ của chúng tăng cao sẽ giống như công tắc của sự vui vẻ được bật liên, khiến những cảm xúc tiêu cực tiêu tan mất.
Có ít nhất bốn “chất hạnh phúc” trong cơ thể con người, bao gồm serotonin, dopamine, endorphin và oxytocin, mỗi chất đều đóng một vai trò tuyệt vời trong việc cải thiện tâm trạng. Y học hiện đại đã phát hiện ra rằng, ở những người bị trầm cảm và lo lắng, nồng độ serotonin và dopamine thường tương đối thấp. Loại thuốc “Prozac” thường dùng cho bệnh nhân trầm cảm chính là để tăng cường hoạt tính của serotonin trong não.
Serotonin: Giúp con người vui vẻ và giảm căng thẳng
Buổi sáng mở rèm cửa ra, ánh nắng ban mai chiếu vào mắt, lúc này cơn buồn ngủ sẽ tan biến, tinh thần tỉnh táo và vui vẻ, đây là phản ứng khi serotonin được tiết ra.
Serotonin là một chất dẫn truyền thần kinh. Khoảng 2% serotonin được tìm thấy trong não và hơn 90% ở trong đường tiêu hóa. Mặc dù serotonin trong não khá ít nhưng nó đóng vai trò chủ đạo trong việc điều tiết cảm xúc, có thể làm cho con người cảm thấy hạnh phúc, sảng khoái và vui vẻ.
Người bị bệnh trầm cảm thiếu hụt serotonin, khi lượng serotonin trong não thấp thì người bình thường cũng dễ bị trầm cảm, cáu gắt và lo lắng.
Serotonin đóng một vai trò quan trọng trong việc chống lại căng thẳng. Bác sĩ Hideho Arita, giáo sư sinh lý học người Nhật cho biết, trong não có hàng nghìn tế bào thần kinh Serotonergic, chúng tiết ra serotonin hoạt động như một “liều bình tĩnh tỉnh táo”, có thể giúp não trấn tĩnh và tăng trương lực của cơ bắp để chống lại căng thẳng.
Serotonin cũng có thể giúp người ta ngủ ngon và tinh thần sảng khoái. Nó điều chỉnh chu kỳ ngủ-thức của con người. Bác sĩ gia đình Lâm Húc Hoa (Lin Xuhua) chỉ ra rằng ánh sáng mặt trời có thể kích thích não tiết ra serotonin, serotonin được tiết ra nhiều sẽ khiến con người cảm thấy vui vẻ cả ngày; vào ban đêm, serotonin sẽ được chuyển hóa thành melatonin giúp đi vào giấc ngủ.
Ngoài ra, serotonin cũng có thể giúp giảm cân. Một nghiên cứu của Trung tâm Y tế Tây Nam Đại học Texas đã phát hiện, serotonin có thể ngăn chặn sự thèm ăn và tăng cảm giác no, từ đó cải thiện tình trạng béo phì.
Dopamine: Khiến con người hưng phấn, có động lực
Khi đang đi du lịch cảm thấy đói, đi được vài dặm cuối cùng cũng nhìn thấy bánh bao hấp bốc khói ở một quầy bán đồ ăn, trong lòng vui mừng thầm nghĩ: “Cuối cùng đã tìm thấy rồi!”. Khoảnh khắc hưng phấn và thỏa mãn đó chính là cảm giác mang đến cho bạn khi não tiết ra dopamine.
Khi làm điều gì đó thành công và nỗ lực được đền đáp, não sẽ tạo ra dopamine. Dopamine quản lý cơ chế khích lệ, mang lại cho người ta cảm giác phấn chấn, khiến người ta đầy ắp động lực và lòng hăng hái.
“Một số người lười biếng và không lấy được tinh thần để làm việc, có thể là do trong não có ít dopamine”, ông Trần Chí Huy (Chen Zhihui), phó giáo sư Khoa tâm thần tại Trường Y Zucker thuộc Đại học Hofstra cho biết.
Ông Richard Depue, giáo sư danh dự tại trường Đại học Cornell còn phát hiện ra rằng, những cảm xúc và tính cách tích cực có liên quan mật thiết đến dopamine trong não. Đối mặt với cùng một phần thưởng, những người có nồng độ dopamine cao hơn, hoặc bộ não của họ nhạy cảm hơn với dopamine, họ sẽ cảm thấy hăng hái hơn.
Dopamine cũng được tạo ra khi các ham muốn được thỏa mãn, chẳng hạn như ăn đồ ngọt hoặc chơi game. Tuy nhiên, đây là mặt tối của dopamine, nó có thể dẫn đến cảm giác nghiện.
Ngoài ra, dopamine còn có tác dụng tăng cường trí nhớ, khả năng tập trung, đóng vai trò quan trọng trong việc điều chỉnh chức năng thể chất. Nếu hàm lượng dopamine trong cơ thể quá thấp có thể gây ra bệnh Parkinson, các triệu chứng run và rối loạn vận động.
Endorphin: Giúp thư giãn và giảm đau
Có thể bạn đã từng nghe đến một thuật ngữ có tên là “runner’s high” (hưng phấn khi chạy), chính là khi bạn cảm thấy rất mệt mỏi sau một chặng đường dài, cơ thể sẽ tiết ra một chất hóa học có tên là endorphin, giúp cho cả thể chất và tinh thần bạn được thư giãn, vô cùng dễ chịu.
Endorphin được sản sinh chủ yếu ở vùng dưới đồi và tuyến yên, có thể mang lại cho con người cảm giác bình tĩnh và dễ chịu, đồng thời có tác dụng giảm đau và chống căng thẳng rất tốt.
Khi bạn gặp áp lực và đau đớn, cơ thể sẽ sản sinh ra endorphin, sau đó áp lực sẽ được giảm bớt, cơn đau thuyên giảm, người bệnh cũng sẽ cảm thấy đỡ đau hơn.
Endorphin là “thuốc giảm đau tự nhiên”. Phương pháp giảm đau của nó tương tự như morphin opioid, cả hai đều tác động lên các thụ thể opioid trong não để giảm cảm giác đau. Tuy nhiên không như opioid, endorphin do cơ thể tự sản sinh ra sẽ không gây nghiện.
Khi thiếu hụt endorphin, người ta sẽ có cảm giác như đang ngồi trên kim châm và nhạy cảm hơn với cơn đau.
Oxytocin: Tăng cảm giác thân mật và an toàn
Khi phụ nữ sinh con, cơ thể sẽ tiết ra một loại hormone thúc đẩy các cơn co thắt tử cung để trợ giúp sinh nở, đó chính là oxytocin. Nhưng tác dụng của oxytocin còn nhiều hơn thế nữa, nó còn là một “hormone tình yêu”.
Rất nhiều bất hạnh đều bắt nguồn từ sự thất vọng và thờ ơ trong các mối quan hệ.
Ông Paul J. Zak, một khoa học gia người Mỹ đã chỉ ra rằng, mức oxytocin trong cơ thể càng cao thì con người càng cảm thấy thân thiết, tin tưởng và đồng cảm với người khác.
Oxytocin được tạo ra khi bạn đang yêu; nó cũng có thể được tạo ra khi bạn có một mối quan hệ tích cực với người khác. Ông Paul J. Zak đã từng thực hiện một thí nghiệm, trong đó ông sợ độ cao nhưng tự trói mình vào một người khác trên máy bay, rồi bước một chân vào không trung ở độ cao 12,000 feet. Sau đó, ông xét nghiệm máu và thấy rằng nồng độ oxytocin đã tăng vọt.
Oxytocin cũng có thể khiến các mối quan hệ giữa bạn bè, đối tác và các thành viên trong gia đình bền chặt hơn. “Các nghiên cứu trên động vật đã phát hiện ra rằng, oxytocin cao thì không dễ ngoại tình”, ông Trần Chí Huy cười nói.
Bốn loại chất hạnh phúc này hoạt động độc lập trong não và cũng có mối liên hệ với nhau. Ví dụ, endorphin cùng khởi tác dụng với dopamine và serotonin.
Nếu một chất nào đó được tiết ra quá nhiều, nó sẽ đi đến một cực đoan khác. “Ví dụ, hàm lượng dopamine trong não quá cao dễ dẫn đến tâm thần phân liệt, xuất hiện huyễn tưởng và ảo giác”, ông Dương Cảnh Đoan (Yang Jingduan), bác sĩ Khoa tâm thần và là Giám đốc Trung tâm Y học Tích hợp Yang (Yang Institute of Integrative Medicine) tại Hoa Kỳ cho biết.
Có một số phương pháp có thể ngay lập tức tăng cường các chất hạnh phúc với số lượng lớn, phổ biến nhất là thuốc cocaine, nó có thể gia tăng nhanh chóng dopamine trong cơ thể và khiến não hưng phấn. Nhưng khi hết tác dụng, người ta càng trở nên chán nản, trầm cảm, thậm chí hủy hoại sức khỏe tinh thần và thể chất. Thuốc cũng có thể điều trị các vấn đề về cảm xúc bằng cách làm trung gian các chất này, nhưng chúng không phải là giải pháp lâu dài hay trị tận gốc.
Để đạt được thân tâm hạnh phúc và cân bằng mà không có tác dụng phụ, bạn cần thay đổi bản thân từ bên trong. Luôn có một số cách đơn giản và tự nhiên để tăng cường các “chất hạnh phúc” ở trong cơ thể.
