Giải mã chứng rối loạn hệ khuẩn đường ruột: Vi khuẩn đường ruột của bạn có bị hỏng không?
Trong loạt bài “Nuôi dưỡng hệ vi sinh vật đường ruột giúp ngăn ngừa bệnh tật” này chúng tôi sẽ chia sẻ về cách mà những phát triển mới nhất trong lĩnh vực vi sinh y học đang thay đổi phương pháp chúng ta tiếp cận với bệnh tật và đưa ra các chiến lược mới trong điều trị và dự phòng như thế nào.
Bài trước: Các nhà khoa học đang nghiên cứu phân của hàng nghìn người trong nỗ lực suy luận ra một hệ vi sinh vật đường ruột “bình thường.” Điều này sẽ tạo ra một tiêu chuẩn giúp các bác sĩ lâm sàng và các nhà nghiên cứu tìm ra khi ai đó bị mất cân bằng vi khuẩn.
Đôi khi, thuật ngữ vi sinh vật (microbiome) giống như chính bản thân ngành khoa học này: xa lạ, không đầy đủ và khó hiểu. Rối loạn hệ khuẩn ruột (dysbiosis) cũng không ngoại lệ.
Rối loạn hệ khuẩn ruột thường được dùng đồng nghĩa với “mất cân bằng” khi mô tả tình trạng hệ vi sinh vật của ai đó. Vấn đề là điều gì tạo nên sự cân bằng khi có hàng nghìn tỷ vi khuẩn—chưa kể virus và nấm—trong ruột người.
Chính sự đa dạng này khiến chúng ta khó xác định liệu chúng ta có đủ số lượng lợi khuẩn hay không.
Mặc dù chưa được hiểu rõ nhưng các nghiên cứu vẫn tiếp tục liên kết hệ vi sinh vật đường ruột với các bệnh về đường tiêu hóa và hơn thế nữa. Rối loạn hệ khuẩn ruột là dấu hiệu sinh học của một số rối loạn và là ưu tiên cho các liệu pháp phòng ngừa và điều trị bệnh trong tương lai.
Đó là bởi vì hệ vi sinh vật ở người, tổng số vi sinh vật sống trong và trên da của chúng ta, hoạt động như một tập hợp tế bào thứ cấp. Các tế bào tạo nên cơ thể chúng ta đang thực hiện hàng nghìn phản ứng sinh hóa, biến đổi các chất, tạo ra các hợp chất và tạo ra tia lửa của sự sống làm sống động da thịt con người. Những vi khuẩn này thực hiện nhiều hành động tương tự. Khi chúng ta không có đủ lợi khuẩn —hoặc có quá nhiều vi khuẩn gây bệnh— thì các vấn đề sẽ xảy ra.
Sự cân bằng vi sinh vật và bệnh tật
Nghiên cứu chỉ là việc gãi bề mặt của tất cả những gì thuộc về chứng rối loạn hệ khuẩn ruột. Một tổng quan y văn được công bố trên tập san Vi sinh vật (Microorganisms) vào năm 2019 đã xem xét 113 nghiên cứu nhằm kiểm tra tình trạng khoa học xung quanh sự cân bằng hệ vi sinh vật đường ruột.
Các tác giả tổng quan y văn đã viết: “Chứng loạn hệ khuẩn ruột không chỉ liên quan đến rối loạn đường ruột mà còn liên quan đến nhiều bệnh ngoài đường ruột như rối loạn trao đổi chất và rối loạn thần kinh.”
Hiểu sâu về cách mà hệ vi sinh vật ảnh hưởng đến bệnh tật như thế nào sẽ giúp chúng ta mở ra các lựa chọn điều trị mới cho những căn bệnh đó.
Tổng quan này đã tiết lộ mối liên hệ cụ thể giữa chứng loạn hệ khuẩn ruột và bệnh tật:
- Hội chứng ruột kích thích có liên quan đến việc mất đi sự phong phú của vi sinh vật, điều này có thể ảnh hưởng đến tính toàn vẹn của các liên kết tế bào và làm yếu rào cản biểu mô.
- Bệnh nhân Celliac có lợi khuẩn Lactobacillus và Bifidobacterium ít hơn và vi khuẩn có khả năng gây bệnh nhiều hơn so với những người khỏe mạnh.
- Béo phì có liên quan đến sự đa dạng thấp hơn của các vi sinh vật, cũng như mức độ thấp hơn của các gene liên quan đến quá trình trao đổi chất.
- Bệnh nhân sa sút trí tuệ có sự đa dạng vi khuẩn thấp hơn và hệ vi sinh vật bị rối loạn liên quan đến tình trạng viêm.
- Hệ vi sinh vật đường ruột ít đa dạng hơn ở trẻ em bị chứng rối loạn phổ tự kỷ, cũng như số lượng lợi khuẩn Bifidobacterium và Firmicutes thấp hơn.
- Căng thẳng đã được chứng minh là có mối quan hệ với hệ vi sinh vật đường ruột, với những thay đổi cụ thể có liên quan đến trầm cảm và những thay đổi khác liên quan đến căng thẳng.
- Bệnh nhân ung thư đại trực tràng có nhiều vi khuẩn hơn và ít vi khuẩn sản xuất butyrate hơn.
- Một số nghiên cứu cho thấy hệ vi sinh vật đường ruột bị thay đổi ở những bệnh nhân tiểu đường loại 2.
Dấu vân tay vi sinh của chúng ta
Mối tương quan không phải là nhân quả bình đẳng. Mặc dù các nhà nghiên cứu đã liên kết một số loại vi sinh vật nhất định với những bệnh nhất định, nhưng chúng ta không biết liệu sự mất cân bằng vi khuẩn gây ra bệnh hay là bệnh gây ra sự mất cân bằng này. Hoặc có thể có một số yếu tố khác góp phần gây ra bệnh và sự thay đổi trong hệ vi sinh vật. Nghiên cứu về rối loạn hệ khuẩn ruột phức tạp hơn nữa là thực tế thú vị rằng hệ vi sinh vật là duy nhất đối với các nền văn hóa và thậm chí là các cá nhân.
Theo các nghiên cứu, không có hai người nào có hệ vi sinh vật giống nhau, thậm chí cả cặp song sinh giống hệt nhau, mặc dù họ khá giống nhau. Một số nghiên cứu thậm chí đã đo “đám mây sinh học” của con người, không gian xung quanh chúng ta đang hấp thụ và phát tán vi khuẩn qua da và hơi thở của chúng ta. Đám mây này là cách mầm bệnh — và vi khuẩn có lợi — lây lan.
“Về cơ bản, không gian vi khuẩn của bạn khác biệt như dấu vân tay vậy, điều thú vị là mang đến một số ý nghĩa pháp y. Neil Stollman là chủ tịch khoa tiêu hóa tại Trung tâm Y tế Alta Bates Summit và là giáo sư khoa tiêu hóa lâm sàng tại Đại học University of California – San Francisco, cho biết một ngày nào đó, bạn thậm chí có thể giải quyết vụ án [với hệ vi sinh vật].
Tuy nhiên, ngay bây giờ, dường như không thể giải được câu đố về sức khỏe của chính chúng ta. Các xét nghiệm trong phòng thí nghiệm có thể xác nhận cho các bác sĩ nếu bạn thiếu một loại vitamin nhất định và các chất bổ sung có thể được kê đơn.
Tuy nhiên, nếu bạn muốn biết liệu hệ vi sinh vật trong cơ thể có bị hỏng hay không, thì rất khó kiểm tra và thậm chí còn khó sửa chữa hơn — mặc dù một số nhà sản xuất thực phẩm chức năng hứa hẹn ngược lại.
Triết học chia rẽ
Y học chính thống có xu hướng thiên về cách tiếp cận bảo thủ hơn đối với chứng rối loạn hệ khuẩn ruột, chỉ thừa nhận vai trò của hệ khuẩn ruột trong một số tình huống chẳng hạn như các bệnh nhiễm trùng gây bệnh như Clostridioides difficile (C. diff). Mặt khác, các nhà nghiên cứu đang tiếp tục liên kết các hồ sơ vi khuẩn khác nhau với các bệnh khác nhau và nhiều bác sĩ y học chức năng sẽ sử dụng xét nghiệm phân để phân biệt xem mức độ của một số vi khuẩn có lợi thấp hay không và cố gắng tăng mức độ đó để phòng bệnh.
Tiến sĩ Akil Palanisamy là bác sĩ và tác giả của “Giao thức T.I.G.E.R.: Chương trình 5 bước tích hợp để điều trị và chữa lành khả năng tự miễn dịch,” nói với The Epoch Times rằng những người thực hành y học tích hợp có xu hướng chú ý đến sự tinh tế và sắc thái của hệ vi sinh vật. Điều này có thể là do những người hành nghề này đang tích cực bận rộn với bệnh nhân và xem các phác đồ khác nhau ảnh hưởng đến kết quả như thế nào.
Mặc dù có thể tốn nhiều công sức, nhưng tiến sĩ Palanisamy cho biết có hàng nghìn nghiên cứu được thực hiện mỗi năm và nhiều nghiên cứu khẳng định chứng rối loạn hệ khuẩn ruột và vai trò của hệ khuẩn ruột trong các bệnh tự miễn dịch.
Tuy nhiên, một số bác sĩ lâm sàng – chẳng hạn như bác sĩ Ari Grinspan, giáo sư Y khoa và giám đốc chương trình cấy ghép hệ vi sinh vật trong phân tại Bệnh viện Mount Sinai, thận trọng hơn một chút và nói rằng nghiên cứu này chưa đủ vững chắc.
Bác sĩ Grinspan nói với The Epoch Times rằng chứng loạn hệ khuẩn ruột phần lớn là một “thuật ngữ được tạo ra” khi hệ thực vật bị thay đổi. Điều này đã được chứng minh trong các trường hợp dùng những loại kháng sinh giết chết tất cả các loại vi khuẩn, kể cả mầm bệnh như C. diff. Ông cho biết bất cứ điều gì ngoài đó đều là sự liên kết nhưng không phải là nguyên nhân.
Điều trị cá nhân hóa
Bác sĩ Scott Doughty là một bác sĩ gia đình hòa nhập của Y học Tổng thể U.P. ở Michigan, nói với The Epoch Times rằng hầu hết các trường hợp rối loạn hệ khuẩn ruột không phải là “các cuộc đình công chớp nhoáng”, nghĩa là đó thường không phải là một sự kiện ngẫu nhiên.
Ông nói, thay vào đó, các vấn đề về đường ruột có xu hướng là kết quả của lối sống – căng thẳng, độc tố, thiếu chất dinh dưỡng và các biến chứng di truyền đột nhiên xảy ra. Tin tốt là chứng loạn khuẩn ruột có thể được đảo ngược.
Ông không có những quy tắc cứng rắn, chẳng hạn như loại bỏ tất cả gluten và sữa mà ông nói rằng mang lại cảm giác khó chịu khi dùng “thuốc băng chuyền,” mặc dù ông đưa ra các đề nghị về cách ăn uống cho từng trường hợp cụ thể trước khi giới thiệu các chất bổ sung.
Mặt khác, thư viện chứa đầy sách của các bác sĩ, những người đưa ra các khuyến nghị tổng quát về cách chữa bệnh đường ruột. Rõ ràng, có một thị trường cho điều đó và họ đã giúp rất nhiều người có lối sống lành mạnh hơn.
Tiến sĩ Palanisamy sử dụng phương pháp mà ông đã viết trong Giao thức T.I.G.E.R., với T.I.G.E.R. là từ viết tắt của độc tố (toxins), nhiễm trùng (infections), ruột (gut), ăn uống (eating) và nghỉ ngơi (rest).
Ông nói với The Epoch Times rằng phải mất tối thiểu ba tháng để bắt đầu có kết quả từ giao thức mà vốn được thiết kế để thực hiện một cách tiếp cận toàn diện và tận tâm đối với đường ruột.
Bác sĩ Doughty cho biết mặc dù các cuốn sách và các sản phẩm có thể hữu ích nhưng ông thường đề nghị bệnh nhân đẩy chúng sang một bên khi họ bắt đầu làm việc với ông.
Ông nói, “Điều tôi thường nói với họ là tiến sĩ Axe không phải là bác sĩ của bạn. Tôi ở đây vì bạn, và bạn ở đây vì tôi.”
Câu đố về thuốc diệt cỏ Glyphosate
Ngoài thuốc kháng sinh và căng thẳng, một yếu tố khác ảnh hưởng đến sự cân bằng vi sinh vật có thể là độc tố tiếp xúc với đại tràng qua thức ăn. Các nghiên cứu chỉ ra rằng một loạt chất độc có thể làm thay đổi thành phần vi sinh vật, bao gồm một loại hóa chất mà mọi người đều tiếp xúc rộng rãi: chất diệt cỏ glyphosate.
Thuốc diệt cỏ được sử dụng rộng rãi nhất trên toàn thế giới, glyphosate—ban đầu được cấp bằng sáng chế là thuốc kháng sinh—là thành phần hoạt chất trong hơn 750 sản phẩm thuốc diệt cỏ. Mặc dù Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh (CDC) đã báo cáo rằng mức độ cụ thể của glyphosate được tìm thấy trong nước tiểu ở phụ nữ và trẻ em cao hơn, nhưng điều này không đưa ra ngưỡng được coi là an toàn.
CDC không đưa ra hướng dẫn về độc tính, sức khỏe hoặc quy định và nêu rõ việc đánh giá mức độ phơi nhiễm “bản thân glyphosate không có nghĩa là hóa chất gây bệnh hoặc ảnh hưởng xấu đến sức khỏe”.
Kể từ khi tổng quan nghiên cứu được công bố trên tập san Độc học Liên ngành vào năm 2013, các nhà khoa học đã kêu gọi các chính phủ xem xét lại các chính sách về glyphosate để hạn chế sử dụng. Glyphosate là thành phần hoạt tính trong thuốc diệt cỏ được sử dụng rộng rãi nhất trên thế giới, Roundup, một sản phẩm thuốc diệt cỏ phong phú đến mức một trong những biến đổi gene phổ biến nhất được thực hiện đối với các loại cây trồng chính là làm cho cây có khả năng chống chịu Roundup tốt hơn. Nhà sản xuất Roundup, Bayer, đang loại bỏ dần glyphosate khỏi thương hiệu dân dụng của mình.
Như tiến sĩ David Perlmutter đã viết trong cuốn sách “Ăn gì bổ não”, glyphosate thay đổi thành phần của vi khuẩn đường ruột bằng cách:
- Bao gồm khả năng giải độc độc tố của chúng ta.
- Làm suy giảm chức năng của vitamin D.
- Thải sắt, cobalt, molypden và đồng ra khỏi cơ thể.
- Làm suy yếu quá trình tổng hợp tryptophan và tyrosine, các acid amino quan trọng đối với quá trình sản xuất protein và chất dẫn truyền thần kinh.
Bản đánh giá tập trung vào mối liên hệ giữa glyphosate và bệnh celiac, cho rằng đây là yếu tố nguyên nhân dẫn đến sự gia tăng độ mẫn cảm với gluten, theo dõi sự gia tăng của việc phun glyphosate vào vài ngày trước khi thu hoạch để diệt lúa mì để lúa mì khô tốt hơn cho việc thu hoạch và bảo quản.
Tiến sĩ Perlmutter cho biết mối quan hệ giữa glyphosate và bệnh celiac là không thể phủ nhận mặc dù các biến số khác có thể đang diễn ra.
Ông viết, “Một điều chúng tôi biết từ nghiên cứu gần đây là glyphosate thực sự tác động đến vi khuẩn đường ruột.”
Rối loạn hệ khuẩn đường ruột nhưng không phải bệnh tật
Sự thất vọng trong khoa học là ngay cả khi phần lớn bằng chứng có vẻ gợi ý, thì cũng khó chứng minh được nguyên nhân, đó là lý do tại sao từ vựng lại quan trọng. Như bác sĩ Grinspan đã nói, một mối nguy hiểm khi sử dụng từ dysbiosis (rối loạn hệ khuẩn đường ruột) thay cho sự mất cân bằng là không chắc liệu đây có luôn là dấu hiệu của bệnh tật hay không. Chẳng hạn, người dân ở khu vực thành thị có hệ vi sinh vật kém đa dạng hơn so với những người sống ở nông thôn.
Bác sĩ Grinspan nói, “Điều này thực sự có một chút phức tạp. Mọi người sẽ nhảy vào thuật ngữ ‘rối loạn hệ khuẩn đường ruột.’ Hệ vi sinh vật ở mỗi người là khác nhau. Có rất nhiều thứ khác nhau có thể ảnh hưởng đến điều đó.”
Đó là tình huống tiến thoái lưỡng nan mà các bác sĩ chức năng muốn đột phá – ngay cả khi ngành khoa học này vẫn còn sơ khai.
Khi nghiên cứu phát triển, tiến sĩ Palanisamy cho biết “dấu hiệu” của hệ vi sinh vật của bệnh rối loạn hệ khuẩn đường ruột đang nổi lên—các mô hình phản ánh tình trạng bệnh cụ thể. Một số bệnh mà ông đề cập trong cuốn sách ông viết có liên quan đến bệnh đa xơ cứng, viêm khớp dạng thấp, bệnh lupus và viêm cột sống dính khớp.
Ông nói, “Có rất nhiều loại rối loạn vi khuẩn khác nhau. Chúng tôi chưa hiểu hết về chúng.”
