Quà tặng cho nhân loại: Sự khéo léo và sáng tạo của người dân Hoa Kỳ

Nếu chúng ta tìm kiếm trên Google “Sự sáng tạo của người dân Hoa Kỳ” (American ingenuity), sẽ thấy ngay rất nhiều kết quả về chủ đề này. Sự sáng tạo và những phát minh, đặc biệt là của người dân Hoa Kỳ, là nét đặc biệt so với phần còn lại của thế giới  nổi bật trong thời gian gần đây. 

Phong cách Hoa Kỳ (As American as Apple Pie)

Từ những ngày đầu của thời kỳ thuộc địa, Hoa Kỳ đã là một quốc gia của những người thợ sửa chữa, một dân tộc trong hoàn cảnh cần phải tự vươn lên vì có rất ít sự trợ giúp từ bên ngoài. “Root, hog, or die” là câu cửa miệng phổ biến của người Hoa Kỳ xưa hàm ý phải tự thân làm mọi việc, đừng trông chờ vào người khác. Những người đàn ông, phụ nữ, và người định cư ở đây đã xây dựng nhà cửa, nhà thờ, đường xá và thành phố, sửa chữa mọi thứ từ cây súng trường cho đến bộ yên cương ngựa, và còn tạo ra nhiều loại công cụ và máy móc để cuộc sống bớt vất vả hơn.

Bằng chứng lịch sử của sự sáng tạo và những phát minh đó là tất cả những thứ xung quanh chúng ta. Ví dụ như, trong vòng hai giờ lái xe từ nhà tôi, khách du lịch có thể ghé thăm các địa điểm như ngôi nhà của Cyrus McCormick ở Walnut Grove, nơi McCormick đã phát minh ra máy gặt cơ khí, một thiết bị đã cách mạng hóa nông nghiệp. Ngay phía bắc Staunton là Bảo tàng Văn hóa Biên giới, nơi trưng bày các bối cảnh tái hiện hoạt động của đời sống, thể hiện sự khéo léo của người dân Hoa Kỳ trong công việc, cùng với những ngôi nhà có thiết kế Âu Châu thể hiện quá trình phát triển kiến trúc nhà cửa. Gần hơn là Hoa Thịnh Đốn, với nhiều bảo tàng và khu trưng bày hàng hóa và sản phẩm của Hoa Kỳ.

Cũng như các thế hệ cha ông, một số tổ phụ của chúng ta là những người thợ sửa chữa và nhà phát minh hạng nhất. Ngài Ben Franklin phát minh ra cột thu lôi, mắt kính hai tròng, bếp lò Franklin, chân vịt, và thậm chí cả ống thông tiểu dùng trong y tế. Ngài Thomas Jefferson đã phát minh ra chiếc máy làm mì ống, chiếc ghế xoay với bàn viết, thiết bị mật mã để gửi tin nhắn mã hóa, và chiếc máy cày phù hợp hơn cho vùng đồi núi Charlottesville. Sở thích nông nghiệp của ngài George Washington đã khiến ông phát minh ra chiếc máy đập lúa để tuốt lúa nhanh hơn và vệ sinh hơn.

‘Cái khó ló cái khôn’ và sự mày mò sáng tạo

Đôi khi, các trường hợp khẩn cấp buộc những người vụng về phải trở thành kẻ mày mò.

Tôi và một số anh chị em đã dành cả mùa thu năm 1982 để làm việc trong một căn nhà trọ cũ nát hơn 100 năm tuổi mà vợ chồng tôi mua. Vào tháng 12, chúng tôi tắt nguồn nước để tránh đóng băng đường ống, nhưng lại làm không đúng cách. Nên khi chúng tôi mở lại nguồn nước vào mùa xuân năm sau, đường ống rò rỉ nước từ tầng ba xuống tầng hầm. Người thợ sửa ống nước lúc đó không thể khắc phục sự hư hại trong 3 ngày và đã để lại cho chúng tôi hộp dụng cụ dự phòng. Sự thực là hiểu biết của tôi về hệ thống ống nước chỉ đủ để ghi lên miếng giấy ghi chú loại nhỏ.

Chúng tôi bắt đầu việc sửa chữa ở khu tầng hầm, bốn ống nước nối với nhau tạo thành hình chữ thập. Ở giữa chữ thập đó là một vết rò rỉ. Tôi nhìn vào cái lỗ nhỏ xíu đó, suy nghĩ trong vài phút, tôi nhờ anh trai đến cửa hàng mua một ít kẹo chewing gum, loại có thể thổi thành bong bóng. Chúng tôi nhai một ít kẹo và cắt một dải cao su từ chiếc lốp xe tìm thấy ở tầng hầm. Tôi dán kẹo đã nhai vào lỗ thủng bé xíu đó, dùng dải cao su bịt lại và cố định chúng bằng hai chiếc kẹp xe hơi.

23 năm sau, khi tôi bán nhà, miếng dán đó vẫn còn nguyên. 

Ngạn ngữ “Cái khó ló cái khôn” không phải lúc nào cũng đúng, nhưng ở hoàn cảnh của chúng tôi thì nó hoàn toàn phù hợp. 

Công ty Liquid Paper và sự thịnh vượng

Sự khéo léo và sáng tạo có giá trị nhiều hơn việc sửa một đường ống bị rò rỉ. Sự thịnh vượng sẽ đến với những người chịu mày mò sáng tạo.

Vào đầu những năm 1950, cô Bette Nesmith Graham rất chán nản. Cô là thư ký ngân hàng nhưng khả năng đánh máy lại không tốt, và mắc nhiều lỗi hơn khi sử dụng máy đánh chữ chạy bằng điện loại mới. Khi biết các họa sĩ thường dùng sơn phủ lên các nét lỗi, Graham bắt đầu thử nghiệm với sơn nền màu trắng và một chiếc cọ nhỏ, phủ hỗn hợp này lên giấy, để khô trong vài phút, sau đó tiếp tục gõ chữ lên khoảng trắng đó.

Ban đầu nhà bếp của cô được sử dụng làm phòng thí nghiệm, nhưng sau khi các thư ký khác đều muốn thử sản phẩm xóa lỗi của Graham thì nơi đây đã trở thành công ty đầu tiên  của cô. Khi mới phát triển sản phẩm, cô Graham được con trai Michael hỗ trợ. Sau này anh là thành viên của ban nhạc rock Monkees và là người làm ra một trong những video âm nhạc đầu tiên. Ban đầu, không dễ để có thể tiêu thụ sản phẩm, nhưng dần dần, công ty của cô “Mistake Out”, sau này đổi tên thành “Liquid Paper”, đã thuê đến 200 công nhân để trộn và vận chuyển những chai chất tẩy thần kỳ này.

Vào cuối những năm 1970, công ty Liquid Paper đã sản xuất ra hàng triệu sản phẩm mỗi năm. Năm 1979, Graham bán công ty cho Gillette Corporation với giá 47.5 triệu USD; đến nay giá trị của Liquid Paper còn đạt tới con số hơn 100 triệu USD trên thị trường.

Bắt đầu từ một tầm nhìn

Vài năm trước, tôi phỏng vấn anh Aaron Voigt, một cựu chiến binh Hải quân, và là chuyên viên giám định bảo hiểm. Yêu thích súng cầm tay và đam mê bắn súng từ khi còn trẻ, Voigt bắt đầu phác thảo các thiết kế cho một khẩu súng ngắn thu nhỏ.

Sau rất nhiều thử nghiệm và ngụp lặn trong hàng đống tài liệu về luật cấp bằng sáng chế cũng như các quy định liên quan của chính phủ, Aaron đã tạo ra một loại súng lục siêu nhỏ, có chiều cao và chiều dài bằng kích thước của chiếc thẻ tín dụng, dày 1.27 cm, nặng 198g và bắn được một viên đạn cỡ nòng 0.22 duy nhất, tại hộp chứa ở tay súng bỏ thêm được ba viên đạn nữa. Aaron đặt tên cho loại súng đó là LifeCard và thành lập công ty riêng của mình, Trailblazer Firearms, để sản xuất và bán loại súng này.

Khi tôi hỏi về khẩu súng chỉ bắn được một viên đạn, anh Aaron trả lời: “Bắn ra được một viên đạn vẫn còn hơn là không.”  

Loài người có nền văn minh vượt trội 

Ben Carson, bác sĩ giải phẫu thần kinh nhi khoa có tay nghề cao, từng viết: “Trước khi đất nước này ra đời, hàng ngàn năm trước, con người làm mọi việc theo những cách tương tự. Trong vòng 200 năm kể từ khi đất nước này hình thành, con người đã đặt chân lên Mặt Trăng, và tôi muốn chúng ta hiểu rằng đó mới chính là loài người chúng ta. Chúng ta sáng tạo với sự mày mò và tràn đầy năng lượng.”

Từng lặp lại nhiều lần trong lịch sử, người dân Hoa Kỳ chúng ta đã vận dụng sự mày mò sáng tạo và nguồn năng lượng dồi dào để cải thiện cuộc sống cho những người xung quanh. Chúng ta đã chế tạo ra máy bay và ô tô, cung cấp cho phần còn lại của thế giới máy tính và công nghệ thông tin; chúng ta đã phát minh ra các loại thuốc đặc trị và dụng cụ phẫu thuật. Kể tiếp nữa, danh sách sẽ còn dài vô tận. Chỉ cần nhìn vào những thành tựu đó, chúng ta sẽ thấy được bằng chứng về sự vượt trội của Hoa Kỳ.

Yếu tố quan trọng

Có nhiều yếu tố mang lại những thành tựu này, bao gồm: hệ thống luật sáng chế để bảo vệ các nhà phát minh, sự hỗ trợ và khuyến khích của chính phủ, sự góp sức của những người nhập cư như Alexander Graham Bell, hệ thống giáo dục hoạt động hiệu quả, truyền thống mày mò sáng tạo, luôn cố gắng tạo ra các công cụ để cuộc sống tốt đẹp hơn.

Một số phần của hệ thống này hiện cần được sửa chữa. Vai trò của chính phủ ngày nay thường cản trở hơn là trợ giúp, và hệ thống giáo dục đang khiến giới trẻ của chúng ta thất bại.

Để duy trì những thành tựu này, yếu tố lớn nhất và quan trọng nhất mà chúng ta cần phải bảo vệ chặt chẽ chính là sự tự do của chúng ta. Không có tự do, sức sáng tạo và sự phát triển sẽ bị kìm hãm. 

Quyền tự do, cùng với sự tự do kinh doanh, ý chí học hỏi, và tâm hồn nhân văn đã cải thiện cuộc sống của chúng ta trong hai thế kỷ qua. Những đức tính này sẽ còn phát huy tác dụng nếu chúng ta tiếp tục để chúng đơm hoa kết trái.

Tác giả Jeff Minick có bốn người con và một trung đội cháu chắt ở tuổi đang lớn. Ông dạy lịch sử, văn học và tiếng Latin tại Asheville, N.C. trong 20 năm. Hiện nay, ông sống và viết tại Front Royal, Virginia. Vui lòng truy cập JeffMinick.com để theo dõi blog của ông.