Các công ty kiểm toán hàng đầu bị cáo buộc về hành vi sai trái ở Trung Quốc

Hai trong số các công ty kiểm toán toàn cầu “Big Four” đang đối mặt với sự giám sát ở Trung Quốc do các hoạt động kiểm toán liên quan đến khách hàng Trung Quốc.

“Big Four” gồm 4 công ty kiểm toán hàng đầu thế giới: Deloitte, EY (Ernst & Young), KPMG, PricewaterhouseCoopers (PwC).

Tháng 02/2021, một nhân viên tại chi nhánh của Deloitte ở Trung Quốc đã gửi một tài liệu trình bày bằng PowerPoint dài 55 trang tới các nhân viên, dẫn chứng cáo buộc vi phạm kiểm toán và giám sát trong hoạt động kiểm toán của công ty này với các khách hàng Trung Quốc. Bản tài liệu lan truyền trên mạng xã hội Weibo và Zhihu của Trung Quốc, với nhiều người bình luận trực tuyến bày tỏ sự ủng hộ đối với người tố cáo và kêu gọi chính phủ tiến hành điều tra các thông lệ kiểm toán.

Bản tài liệu, do một nhân viên ẩn danh ở Bắc Kinh tự gọi là YW soạn thảo, trình bày chi tiết một số vấn đề kiểm toán tiềm ẩn rủi ro có từ năm 2016 liên quan đến mười khách hàng.

Một số cáo buộc trọng yếu liên quan đến việc các nhà quản lý cao cấp của công ty không tuân thủ các thủ tục kiểm toán thích hợp. Ví dụ: trong quá trình kiểm toán RYB Education – một công ty niêm yết trên NYSE – người tố cáo đã thấy một số thông tin trong báo cáo kiểm toán không nhất quán với chứng từ thật do phía công ty cung cấp, và được thông báo rằng họ “không cần phải kỹ càng như vậy, chỉ cần điền vào như bình thường,” bản tư liệu cho biết.

Trong một trường hợp khác liên quan đến RYB Education, bên kiểm toán nhận thấy một số chi phí mà công ty phải chi trả không liên quan đến hoạt động kinh doanh, đó là các chi phí tiêu xài và mua sắm cá nhân ở nước ngoài của các quản lý cao cấp của công ty, bao gồm cả học phí chơi golf cho con của người sáng lập công ty ở New York. Sau khi nêu những vấn đề này lên quản lý cao cấp tại Deloitte, người tố cáo cáo buộc rằng các nhà quản lý của Deloitte đã cho là không cần điều tra thêm.

Người tố cáo cũng cáo buộc rằng giám đốc chịu trách nhiệm kiểm toán RYB của Deloitte đã nhận thẻ quà tặng dịch vụ thẩm mỹ viện trị giá hàng chục nghìn nhân dân tệ từ khách hàng và tăng phí kiểm toán RYB để đổi lấy việc che đậy một số vấn đề của công ty. Bản tài liệu cho biết điều này có thể gây nguy hại cho tính độc lập của kiểm toán viên trong hoạt động kiểm toán.

Bản thân RYB Education cũng không phải là không có vấn đề gây tranh cãi. Năm 2017, nhà cung cấp dịch vụ giáo dục này đã bị cáo buộc lạm dụng trẻ em tại một nhà trẻ ở Bắc Kinh sau khi truyền thông của Trung Cộng, Tân Hoa Xã, đưa tin trẻ em bị lạm dụng tình dục và bị đâm kim tiêm.

Các khách hàng khác có tên trong bản tư liệu bao gồm Sinotrans, một công ty con của tập đoàn nhà nước China Merchants Group và LG CNS China, một công ty con của tập đoàn LG của Nam Hàn, và Boqi Environmental của Trung Quốc.

Tác giả của bản tài liệu kết luận rằng, “Việc dung túng, thông đồng, bao che và giấu diếm của các nhân sự Deloitte liên quan đến vấn đề chất lượng kiểm toán đã gây tổn hại nghiêm trọng đến trật tự thị trường tài chính trong và ngoài nước, ảnh hưởng đến chất lượng báo cáo kiểm toán và gây ra các rủi ro lớn tới quyết định đầu tư.”

Deloitte thông tin rằng họ đã biết về các cáo buộc và đã tự xem xét vấn đề, “và không tìm thấy bằng chứng nào ảnh hưởng đến tính đúng đắn của công việc kiểm toán,” một tuyên bố của Deloitte nêu hôm 05/02.

Bản tài liệu cũng thu hút sự theo dõi của các cơ quan quản lý Trung Quốc. Bộ Tài chính Trung Quốc được cho là đã triệu tập một cuộc họp với Deloitte Trung Quốc.

Deloitte không phải là công ty thuộc nhóm “Big Four” duy nhất sa lầy vào tranh cãi ở Trung Quốc. EY (Ernst & Young) cũng đang đối mặt với những cáo buộc liên quan đến hoạt động kiểm toán cho các khách hàng lớn của Trung Quốc. Theo một bản tin của tờ Telegraph ở Anh Quốc, một người tố cáo đã buộc tội các nhà quản lý cao cấp của EY “làm ngơ khi khách hàng lớn là Xinwei Group đã không tiết lộ một giao dịch mua cổ phiếu rủi ro.”

Dù những vi phạm này có đủ trọng yếu để thay đổi ý kiến ​​kiểm toán về báo cáo tài chính của các doanh nghiệp này hay không, thì các cáo buộc cũng cho thấy sự phức tạp về chuyên môn của nghề kiểm toán và có thể đưa đến nhiều quy định chặt chẽ hơn về đạo đức và chuẩn mực của kiểm toán viên.

Hoạt động kiểm toán và ‘màu sắc Trung Quốc’

Ai cũng biết rằng trong mùa kiểm toán thường niên, các kiểm toán viên vô cùng bận rộn và cần xem xét hàng trăm, nếu không muốn nói là hàng nghìn tài liệu mỗi tuần. Theo một nhân viên của “Big Four” ở New York, một người muốn ẩn danh, những vi phạm nhỏ là điều phổ biến và các nhà quản lý kiểm toán cao cấp phải xoay sở giữa việc đáp ứng các thời hạn theo yêu cầu của khách hàng, đồng thời giải quyết và ghi nhận các vấn đề kiểm toán được nêu ra. Nguồn tin cho biết, một số vấn đề thực tế được “ghi lại để đấy” nếu chúng được coi là ‘không đáng kể’.

Nhưng tích tiểu thành đại. Đây là một lý do khiến chất lượng kiểm toán của các hãng kiểm toán lớn bị đặt dấu hỏi. EY đang phải đối mặt với sự giám sát kỹ lưỡng ở Âu Châu sau sự sụp đổ của nhà cung cấp dịch vụ thanh toán Đức từng được ca ngợi  là Wirecard. Và KPMG vào năm 2020 đã bị kiện ở Anh Quốc vì kết quả kiểm toán công ty xây dựng lớn Carillion đã phá sản của Anh Quốc.

Trong báo cáo mới nhất của Ủy ban Giám sát Kế toán Công ty Đại chúng Hoa Kỳ (PCAOB) – cơ quan giám sát chuyên ngành đối với các hãng kiểm toán – đã phát hiện ra rằng 30% trong tổng số các cuộc kiểm toán của PwC và KPMG vào năm 2020 có sai sót đáng kể, với EY và Deloitte tương ứng là 18% và 10%.

Tổng hợp lại những vấn đề này là những thách thức cụ thể hơn đối với Trung Quốc.

Đã có một loạt vụ bê bối tài chính liên quan đến các doanh nghiệp Trung Quốc niêm yết tại Hoa Kỳ, đáng chú ý nhất là chuỗi cà phê Trung Quốc Luckin Coffee, đã bị hủy niêm yết khỏi Nasdaq vào năm 2020 sau khi bị phát hiện có hành vi giả mạo doanh thu. Các công ty Trung Quốc khác được niêm yết tại Hoa Kỳ, bao gồm TAL Education Group và iQiyi, đã trở thành đối tượng của những người tố cáo và bán khống vì cáo buộc có những hành vi không đúng đắn trong nghiệp vụ kế toán và tài chính.

Các công ty lớn của Trung Quốc – được kiểm toán bởi các chi nhánh địa phương của hãng kiểm toán “Big Four” – không phải trả lời các yêu cầu của PCAOB hoặc Ủy ban Chứng khoán và Giao dịch Hoa Kỳ (SEC). Lãnh đạo Trung Cộng coi các tài khoản và hồ sơ tài chính của các công ty Trung Quốc là “bí mật nhà nước” có tính bảo mật và riêng tư.

Tuy nhiên, các nhà quản lý Hoa Kỳ đã bắt đầu phản công. Đạo luật về Trách nhiệm Giải trình của Các Công ty Cổ phần Nước ngoài (The Holding Foreign Companies Accountable Act) đã được ký thành luật vào tháng 12/2020 để buộc các công ty nước ngoài được niêm yết tại Hoa Kỳ phải chịu sự kiểm tra của PCAOB, nếu không sẽ bị hủy niêm yết.

Các công ty Trung Quốc, ngay cả các công ty thuộc sở hữu tư nhân, phải ngầm giải trình với những người đứng đầu và lãnh đạo Đảng Cộng Sản tại địa phương. Hầu hết mọi công ty ở Trung Quốc đều có các thành viên Trung Cộng. Đó là một trong những lý do chính khiến Huawei – một công ty thuộc sở hữu tư nhân – gây ra rủi ro an ninh quốc gia cho Hoa Kỳ.

Theo báo cáo gần đây của Telegraph, có hàng nghìn thành viên Trung Cộng được tuyển dụng bởi các công ty kế toán “Big Four” ở Trung Quốc, bao gồm ít nhất một giám đốc (partner) tại mỗi công ty. EY và Deloitte mỗi bên tuyển dụng hơn 800 đảng viên Trung Cộng.

Bà Yang Jie, một giám đốc tại KPMG Trung Quốc, đã được trích dẫn trên một trang web của Trung Quốc ca ngợi chế độ cai trị của đất nước, nói rằng “chúng tôi thường tổ chức để học hỏi tinh thần của đảng và tư duy của ông Tập Cận Bình trong việc cải cách và trang bị vũ khí cho chúng tôi,” tờ Telegraph đưa tin. Bà này cũng tham gia Đại hội Toàn quốc lần thứ 19 năm 2017 với tư cách là đại diện danh dự.

Thực tế này tự nó không phải là tin thời sự gì cả. Hầu như bất kỳ ai quan trọng ở Trung Quốc đều là đảng viên Trung Cộng, bao gồm các giám đốc điều hành công ty và các doanh nhân giàu có (chẳng hạn như Jack Ma).

Tuy nhiên, chúng ta biết rằng Trung Cộng đòi hỏi sự trung thành tuyệt đối từ các đảng viên và lợi ích của đảng thường là tối quan trọng.  Điều này càng làm phức tạp thêm vai trò của kiểm toán viên, người có nhiệm vụ được ủy thác bởi thị trường đại chúng và các cổ đông độc lập của công ty mà họ kiểm toán, chứ không phải đối với Trung Cộng.