Bạn bè có thể giúp chúng ta chống lại ảnh hưởng xấu của căng thẳng lên DNA

Căng thẳng có thể ảnh hưởng đến hoạt động và chức năng của các gene của chúng ta thông qua các thay đổi “biểu sinh”, làm bật và tắt một số gene nhất định, mặc dù không thay đổi mã DNA. Tuy nhiên, cảm giác thân thuộc từ bạn bè, gia đình, và cộng đồng có thể giúp chúng ta chống lại tác động này.  

Căng thẳng ảnh hưởng đến 90% dân số toàn cầu và gây hại cho sức khỏe tinh thần và thể chất.

Nhưng tại sao một số người phản ứng không được tốt lắm với căng thẳng, trong khi những người khác dường như lại có thể dễ dàng đương đầu với với áp lực?

Nghiên cứu trước đây đã xác nhận rằng nếu một người nhận được những hỗ trợ xã hội mạnh mẽ và cảm giác thuộc về một nơi nào thì sẽ có những chỉ số tích cực về sức khỏe thể chất và tinh thần.

Hỗ trợ xã hội có nghĩa là có một mạng lưới mà bạn có thể nhận được giúp đỡ khi cần thiết. Điều này có thể đến từ các nguồn tự nhiên như gia đình, bạn bè, đối tác, thú cưng, đồng nghiệp, và các nhóm cộng đồng. Hoặc từ các nguồn chính thức như bác sĩ chuyên khoa sức khỏe tâm thần.

Một nghiên cứu mới của tôi, được công bố ngày 19/11 trên Tạp chí Nghiên cứu Tâm thần, lần đầu tiên cho thấy những tác động tích cực này cũng được quan sát thấy trên gene người.

Có các cấu trúc xã hội hỗ trợ làm đệm và thậm chí đảo ngược một số tác hại của căng thẳng đối với gene và sức khỏe của chúng ta, thông qua quá trình di truyền biểu sinh.

Các phát hiện cho thấy DNA mà chúng ta nắm giữ từ khi được sinh ra không nhất thiết phải là số phận của chúng ta.

Biểu sinh là gì? (Epigenetics) 

Gene và môi trường góp phần vào sức khỏe của chúng ta.

Chúng ta thừa hưởng mã DNA của mình từ cha mẹ, và điều này không thay đổi trong suốt cuộc đời của chúng ta. Di truyền học là môn học nghiên cứu về cách mà mã DNA hoạt động như một yếu tố nguy cơ hoặc yếu tố bảo vệ đối với một đặc điểm hoặc bệnh cụ thể nào đó.

Biểu sinh là một lớp hướng dẫn bổ sung nằm trên các DNA xác định cách chúng ảnh hưởng đến cơ thể. Lớp này có thể sửa đổi DNA về mặt hóa học mà không làm thay đổi mã DNA.

Thuật ngữ biểu sinh có nguồn gốc từ tiếng Hy Lạp “epi” có nghĩa là “ở trên, nằm trên”. 

Lớp thông tin bổ sung này nằm trên đầu các gene và DNA xung quanh, hoạt động giống như một công tắc, bật hoặc tắt gene, từ đó có thể gây ảnh hưởng đến sức khỏe của chúng ta.

Những thay đổi biểu sinh xảy ra trong suốt cuộc đời của chúng ta do các yếu tố môi trường khác nhau, như căng thẳng, tập thể dục, ăn uống, rượu và ma túy.

Ví dụ, căng thẳng kinh niên có thể tác động đến gene của chúng ta thông qua những thay đổi biểu sinh, từ đó có thể làm tăng tỷ lệ rối loạn sức khỏe tâm thần như rối loạn căng thẳng sau chấn thương (PTSD), trầm cảm và lo lắng.

Các công nghệ mới hiện nay cho phép các nhà nghiên cứu thu thập mẫu sinh học từ một người (chẳng hạn như máu hoặc nước bọt) và đo biểu sinh để hiểu rõ hơn cách mà  gene của chúng ta phản ứng với các môi trường khác nhau.

Việc đo biểu sinh tại các thời điểm khác nhau cho phép chúng ta hiểu rõ hơn về việc những loại gene nào có thể bị thay đổi dưới tác dụng của một môi trường cụ thể nào đó.

Chúng ta đã học được gì?

Nghiên cứu của tôi đã điều tra cả các yếu tố tích cực và tiêu cực thúc đẩy phản ứng của một người đối với căng thẳng và cách mà điều này thay đổi cấu hình biểu sinh của các gene.

Một vài nhóm người nhất định có nhiều khả năng phải đối mặt với căng thẳng như một phần công việc thường ngày của họ, chẳng hạn như nhân viên ứng cứu khẩn cấp, nhân viên y tế, và cảnh sát.

Vì vậy, nhóm nghiên cứu của tôi và tôi đã tuyển chọn 40 sinh viên y tế người Úc đang học năm thứ nhất và thực hiện nghiên cứu trên họ vào hai thời điểm: trước và sau khi tiếp xúc với một sự kiện có thể gây căng thẳng. Các sinh viên đã cung cấp mẫu nước bọt cho DNA và điền vào bảng câu hỏi chi tiết về lối sống và sức khỏe của họ tại cả hai thời điểm.

Chúng tôi đã điều tra những thay đổi biểu sinh trước và sau khi tiếp xúc với căng thẳng để hiểu rõ hơn về biểu sinh của các gene đã bị thay đổi như thế nào sau khi tiếp xúc với căng thẳng và những yếu tố xã hội và tâm lý khác nhau gây ra những thay đổi biểu sinh.

Chúng tôi nhận thấy căng thẳng ảnh hưởng đến biểu sinh và điều này dẫn đến việc gia tăng tỷ lệ đau khổ, lo lắng, và các triệu chứng trầm cảm ở những người tham gia nghiên cứu.

Tuy nhiên, những sinh viên báo cáo có được mức độ hỗ trợ xã hội cao cho thấy kết quả sức khỏe liên quan đến căng thẳng ở mức độ thấp hơn.

Những sinh viên có cảm giác thân thiết mạnh mẽ với một nhóm, tổ chức hoặc cộng đồng đối phó với căng thẳng tốt hơn nhiều và các kết quả tiêu cực về sức khỏe sau khi tiếp xúc với căng thẳng cũng ít hơn.

Cả hai nhóm sinh viên này đều cho thấy ít thay đổi biểu sinh hơn trong các gene bị thay đổi do căng thẳng.

COVID đã khiến chúng ta trở nên bị cô lập hơn

Đại dịch COVID đã tạo ra gánh nặng tâm lý và tình cảm cho mọi người do sự không chắc chắn, thói quen thay đổi, và áp lực tài chính.

Tại Úc, tỷ lệ lo âu, trầm cảm và tự tử đã tăng vọt kể từ khi đại dịch bắt đầu. Cứ 5 người Úc thì có 1 người báo cáo mức độ đau khổ tâm lý cao. Tại Hoa Kỳ, 40% người trưởng thành cho biết đang phải vật lộn với các vấn đề về sức khỏe tâm thần và sử dụng chất kích thích ngay khi đại dịch mới bắt đầu.

Đại dịch cũng khiến chúng ta trở nên cô lập hơn, và các mối quan hệ của chúng ta trở nên xa cách hơn, tác động sâu sắc đến các mối liên hệ và sự thuộc về xã hội.

Nghiên cứu của tôi nhấn mạnh việc có sự hỗ trợ của gia đình và cộng đồng, và cảm giác thân thuộc, ảnh hưởng đến gene của chúng ta và hoạt động như một yếu tố bảo vệ chống lại tác động của căng thẳng.

Trong những thời điểm căng thẳng chưa từng có như vậy, điều quan trọng là chúng ta phải xây dựng và duy trì các cấu trúc xã hội mạnh mẽ góp phần đem lại sức khỏe thể chất và tinh thần lành mạnh.

Divya Mehta là nhà nghiên cứu chính và là trưởng nhóm nghiên cứu tại Đại học Công nghệ Queensland ở Úc. Bài báo này ban đầu được xuất bản trên The Conversation.