4 nguyên nhân chính của tình trạng kháng insulin và các dấu hiệu cần chú ý

Dr. Jingduan Yang

Nếu bạn thường xuyên cảm thấy mệt mỏi không rõ nguyên nhân, khô miệng, và cần đi vệ sinh thường xuyên, có thể “sát thủ thầm lặng” đang làm suy yếu sức khỏe của bạn là: Tình trạng kháng insulin.

Nguyên lý đằng sau kháng insulin

Insulin là một loại hormone do các tế bào đảo của tuyến tụy tiết ra. Nhiệm vụ của insulin là vận chuyển glucose sinh ra trong quá trình tiêu hóa từ máu vào tế bào, cung cấp năng lượng cần thiết cho tế bào. Nói cách khác, insulin là người vận chuyển năng lượng của cơ thể.

Kháng insulin có nghĩa là tế bào không còn nhạy cảm với insulin – tức là insulin không thể vận chuyển glucose hiệu quả.

Các triệu chứng kháng insulin – chẳng hạn như mệt mỏi, khô miệng, và tiểu nhiều – thường khá mờ nhạt, khiến việc liên kết các triệu chứng này với tình trạng kháng insulin trở nên khó khăn, do đó khó chẩn đoán. 

Sự nguy hiểm của kháng insulin

Một lý do khác khiến kháng insulin đôi khi được gọi là “kẻ giết người thầm lặng” là tình trạng này vô cùng có hại cho sức khỏe. Bởi vì các tế bào cần glucose để cung cấp năng lượng, các chức năng cơ thể sẽ bị ảnh hưởng đáng kể nếu glucose trong máu không thể kịp thời chuyển đổi thành năng lượng trong tế bào. 

Mặt khác, lượng glucose quá nhiều trong máu có thể dẫn đến các vấn đề sức khỏe khác, đặc biệt là các vấn đề về chuyển hóa, gây ra các tình trạng như gan nhiễm mỡ, tiểu đường và viêm mạn tính. Phản ứng viêm có thể dẫn đến các bệnh miễn dịch và khối u khác nhau.

Nguyên nhân kém nhạy cảm với insulin

Vậy yếu tố nào khiến tế bào trở nên không nhạy cảm với insulin?

1. Mỡ nội tạng

Mỡ nội tạng tích tụ quanh bụng và các cơ quan nội tạng, và cũng là nguyên nhân chính gây kháng insulin.

Một nghiên cứu đã phát hiện ra rằng thanh thiếu niên béo phì có khả năng sản xuất mỡ dưới da thấp hơn, dẫn đến tăng mỡ nội tạng. Mỡ nội tạng sau đó làm cho họ ít nhạy cảm với insulin, thường biểu hiện ở mức đường huyết cao hơn sau khi ăn hai tiếng.

2. Viêm

Nghiên cứu cho thấy tình trạng viêm mạn tính là một trong những yếu tố chính gây ra kháng insulin. Ở đây, béo phì (thường liên quan đến mỡ nội tạng) là thủ phạm, vì nó làm tăng tỷ lệ viêm nhiễm – do các tế bào mỡ có xu hướng tiết ra nhiều cytokine gây viêm hơn.

3. Căng thẳng

Những người chịu áp lực tâm lý cao thường sản xuất nhiều glucocorticoid hơn – còn được gọi là hormone gây căng thẳng. Sản xuất quá mức các hormone này thường dẫn đến béo phì. Căng thẳng kinh niên cũng có thể làm trầm trọng thêm phản ứng viêm bên trong cơ thể.

4. Yếu tố di truyền

Các yếu tố di truyền cũng có thể kích hoạt tình trạng kháng insulin. Thật không may, những yếu tố này không thể thay đổi. Ngoài ra, nếu từng có bệnh tiểu đường trong gia đình, nguy cơ kháng insulin cũng cao hơn. 

Tuy nhiên, cơ thể con người có một cơ chế điều chỉnh biểu hiện gene di truyền được gọi là methyl hóa (methylation). Cơ chế này có thể thay đổi biểu hiện yếu tố di truyền mà không làm thay đổi trình tự DNA và do đó có thể ngăn chặn một số yếu tố di truyền bất lợi biểu hiện ra. Các yếu tố như tập thể dục, ăn kiêng, giấc ngủ, và căng thẳng đều ảnh hưởng đến quá trình methyl hóa gene, và tất cả những yếu tố này đều nằm trong tầm kiểm soát của chúng ta.

Một nghiên cứu đã phát hiện ra rằng sau tám tuần hoạt động thể chất có giám sát ở những tình nguyện viên thường ít vận động, mức insulin lúc đói của họ giảm 60%, và có 103 thay đổi methyl hóa DNA trong cơ bắp. Mức độ methyl hóa gene liên quan đến các bệnh chuyển hóa, viêm, và béo phì đều tăng lên – nghĩa là biểu hiện của các gene đó đã giảm đi.

Kháng insulin và tiểu đường loại 2

Kháng insulin là một lời nhắc nhở rằng cơ thể bạn đang trên con đường phát triển bệnh tiểu đường. Khi tế bào không nhạy cảm với insulin, cơ thể phải tiết ra nhiều insulin hơn. Theo thời gian, các tế bào đảo tụy trở nên kiệt sức và không thể sản xuất đủ insulin nữa – lúc này bệnh tiểu đường xuất hiện.

Vậy những dấu hiệu nào cho thấy bạn có thể bị kháng insulin? Ngoài các triệu chứng tiểu đường thông thường như miệng khô, tiểu nhiều, và mệt mỏi, dấu hiệu chính là mỡ đọng ở bụng. Bạn có thể bị kháng insulin nếu chu vi vòng eo vượt quá 40 inch (101.6 cm) đối với nam và 35 inch (89 cm) đối với nữ. Hơn nữa, khi bị các bệnh như thận mạn tính, gan nhiễm mỡ, và hội chứng buồng trứng đa nang, nguy cơ phát triển kháng insulin cũng cao hơn.

Phát hiện tình trạng kháng insulin

Ngoài việc phân tích các triệu chứng, chúng ta cũng có thể chẩn đoán kháng insulin thông qua các xét nghiệm y khoa sau:

• Xét nghiệm đường huyết lúc đói: Nếu chỉ số đường huyết lúc đói vượt quá 100 mg/dL nhưng vẫn chưa đạt đến chỉ số chuẩn của bệnh tiểu đường, điều đó có thể cho thấy dấu hiệu kháng insulin.
• Phát hiện lượng insulin trong máu: Khi độ nhạy insulin giảm, cơ thể sẽ sản xuất quá nhiều insulin. Nếu lượng insulin trong máu nằm ngoài phạm vi bình thường, có khả năng đó là tình trạng kháng insulin.
• Xét nghiệm dung nạp glucose: Thực hiện bằng cách đo mức tăng đường huyết và mức tiết insulin sau khi uống một lượng đường hai tiếng đồng hồ.

Với những dấu hiệu này, chúng ta có thể khởi đầu một loạt các giải pháp – bao gồm cách ăn uống, giấc ngủ, tập thể dục và giảm căng thẳng – để đảo ngược tình trạng kháng insulin trước khi tiến triển thành bệnh tiểu đường.

Tiến sĩ Dương Cảnh Đoan (Jingduan Yang) có bằng M.D (Bác sĩ y khoa), là thành viên của Hiệp hội Tâm thần Hoa Kỳ (F.A.P.A.) và là bác sĩ tâm thần có chứng nhận chuyên về Trung y cho các bệnh mạn tính về tâm thần, hành vi và thể chất. Tiến sĩ Dương cũng là người sáng lập Viện Y học Tích hợp Dương và Viện Châm cứu Lâm sàng Hoa Kỳ, đồng thời là Giám đốc điều hành của Northern Medical Center, Middletown, New York, kể từ tháng 07/2022.