Những lời phàn nàn về hệ thống thuế khó hiểu của Brazil đã kéo dài hàng thập niên qua nhiều chính phủ.
Những cải tổ mới nhất đã được phê chuẩn vào tháng 12/2023 sau gần năm năm tranh luận. Những cải tổ này bao gồm một mức thuế giá trị gia tăng (VAT) lên tới 27.5%, mức thuế sẽ đưa Brazil trở thành một trong những quốc gia có mức thuế tiêu dùng cao nhất thế giới, đứng ngang hàng với Hungary và Thụy Điển.
Hoa Kỳ không có thuế VAT nhưng các tiểu bang có một loại thuế bán hàng và sử dụng dao động từ 0 đến 9.5%.
Thuế VAT của Brazil sẽ bắt đầu được áp dụng theo từng giai đoạn vào năm 2026 và hiện được dự đoán sẽ có hiệu lực đầy đủ trong khoảng thời gian 7 năm.
Hành động này đã gây ra nhiều phản ứng trái chiều từ người dân Brazil, bao gồm cả những ý kiến chỉ trích rằng thuế VAT cao sẽ giáng một đòn mạnh vào những người có thu nhập thấp. Mức thuế VAT tiêu chuẩn khoảng 20% không phải là hiếm ở các quốc gia Âu Châu, nhưng những quốc gia này không có mức nghèo đói như ở Brazil.
Kể từ khi Tổng thống thiên tả Luiz Inácio Lula da Silva nhậm chức vào tháng 01/2023, chính phủ của ông đã phải chật vật để giải quyết lạm phát và tỷ lệ thất nghiệp cao, cũng như tỷ lệ nghèo đói ở mức gần 30%.
Trong số những người chỉ trích những cải tổ thuế mới có Thượng nghị sỹ Brazil Rogerio Marinho, người đã nói: “Chúng ta sắp áp dụng mức thuế giá trị gia tăng cao nhất trên thế giới cho Brazil.”
Theo Trung tâm Chính sách cho Phương Nam Mới (PCNS), khoản thuế hiện tại của Brazil có mục đích hợp nhất năm loại thuế tiêu dùng khác nhau thành một loại thuế VAT duy nhất để “thúc đẩy hiệu quả cao hơn và quyền bình đẳng chính trị giữa các khu vực.”
Những người ủng hộ cải tổ cho rằng thuế VAT sẽ không ảnh hưởng trực tiếp đến người đóng thuế ở Brazil, nhưng các chuyên gia lập luận rằng những người đang gặp khó khăn về tài chính sẽ bị ảnh hưởng.
Ông Paulo Ricardo Alecrim, một luật sư thuế và đối tác người Brazil tại công ty luật Alecrim & Costa Advogados, nói với The Epoch Times: “Rõ ràng là Brazil đã bỏ lỡ cơ hội tuyệt vời để giảm tỷ lệ thu thuế đối với hoạt động có năng suất, điều này [sẽ] gây ra một số hậu quả kinh tế tiêu cực.”
Ông nói rằng một số tác động bất lợi của cuộc cải tổ hiện nay bao gồm giá tiêu dùng tăng, tác động tiêu cực đến tiêu dùng, mất khả năng cạnh tranh quốc tế, và tác động không cân xứng đến những người dễ bị tổn thương về kinh tế.
Ông nói thêm: “Người tiêu dùng có thu nhập thấp bị ảnh hưởng nhiều hơn bởi thuế VAT cao vì họ chi tiêu một tỷ lệ thu nhập cao hơn cho hàng hóa và dịch vụ chịu thuế.”
Ảnh hưởng đến tình hình nghèo đói
Ông Alecrim không phải là người duy nhất lo ngại về tác động của VAT đối với những người đang gặp khó khăn về tài chính. Nhà kinh tế hàng đầu của Ngân hàng Thế giới tại Brazil, bà Shireen Mahdi cũng đã nhấn mạnh điểm này.
Bà nói rằng mặc dù thuế VAT có tiềm năng thay đổi hệ thống thuế Brazil theo hướng tốt hơn, nhưng kết quả có thể lại làm giảm sức mua của các gia đình.
Hơn nữa, bà khẳng định rằng việc giảm thuế suất VAT tiêu chuẩn trong giáo dục và chăm sóc sức khỏe có thể không đồng nghĩa với việc giảm thuế gián thu ở cấp độ cá nhân. Cả hai lĩnh vực này đều chiếm một phần đáng kể trong tiêu dùng của các gia đình có thu nhập thấp.
Trong bối cảnh nền kinh tế tăng trưởng chậm chạp vào năm 2024, những mặt hàng thiết yếu như thực phẩm cũng đã trở nên đắt đỏ hơn.
Theo Instituto Fome Zero, từ năm 2007 đến năm 2023, Chỉ số Giá Thực phẩm và Đồ uống của Brazil đã tăng 216%. Con số này vượt xa tốc độ tăng trưởng Chỉ số Giá Tiêu dùng Rộng là 132% trong cùng thời kỳ.
Tính đến thời điểm hiện tại trong năm nay, Chỉ số Giá Tiêu dùng Rộng của Brazil đã chứng kiến thực phẩm và đồ uống tăng 3.59%, các mặt hàng y tế và chăm sóc cá nhân tăng 3.1%, và chi phí giáo dục tăng 5.5%.
Những tác động gián tiếp tiềm ẩn của thuế VAT cũng đè nặng lên một số người dân Brazil.
Cô Juliana Santos là một giáo viên trung học ở thành phố Rio Branco thuộc miền tây Brazil. Cô lo lắng mức thuế VAT mới sẽ ảnh hưởng đến lĩnh vực giáo dục vốn đang gặp khó khăn.
Cô nói với The Epoch Times: “Họ hành động như thể những thay đổi này sẽ không ảnh hưởng đến hầu hết mọi người vì đây không phải là thuế thu nhập.”
“Lĩnh vực giáo dục vốn dĩ đã kèm theo những khoản chi phí mà nhiều người Brazil đang gặp khó khăn để chi trả. Việc di chuyển, rồi đồ dùng học tập, v.v. Nếu các gia đình phải trả nhiều tiền hơn ở những phương diện khác thì việc cho con đi học sẽ trở nên khó khăn hơn.”
Hiện nay, hơn 21 triệu gia đình đang sử dụng trợ cấp phúc lợi của chính phủ theo chương trình Bolsa Familia. Do Tổng thống Lula khởi xướng vào năm 2003 trong nhiệm kỳ đầu tiên của ông, chương trình này cung cấp tiền cho các gia đình có thu nhập thấp đủ điều kiện muốn cho con đi học và chích ngừa. Khoản thanh toán trung bình hàng tháng cho mỗi gia đình là 686 real Brazil (127 USD).
Các trường công lập ở Brazil được miễn học phí, nhưng những lời phàn nàn về tình trạng thiếu kinh phí hoạt động và chất lượng giáo dục kém vẫn còn phổ biến, bằng chứng là tỷ lệ hoàn thành chương trình học ở trường công lập rất thấp. Theo báo cáo năm 2020, hơn một nửa số người Brazil trưởng thành từ 25 tuổi trở lên chưa bao giờ học hết cấp hai. Xu hướng này đặc biệt phổ biến ở vùng Đông Bắc, nơi mà cứ năm người trưởng thành thì có ba người chưa học xong trung học.
Phân tích cũng cho thấy giai đoạn chuyển tiếp từ tiểu học lên trung học là giai đoạn có tỷ lệ bỏ học cao, với tỷ lệ thanh niên bỏ học tăng gần gấp đôi ở độ tuổi 15.
Quỹ Trẻ em Brazil nhấn mạnh điểm này, lưu ý rằng vấn đề còn tồi tệ hơn ở nhóm dân số nông thôn.
Tổ chức này tuyên bố trên trang web của mình: “Thường do thiếu chính sách cấu trúc hoặc chính sách công, ngay cả việc đến trường cũng có thể gặp khó khăn.”
“Đây không phải là lần đầu tiên chính phủ thử thay đổi hệ thống thuế của Brazil. Kết quả cuối cùng luôn giống nhau,” bà Santos nói. “[Điều đó] dường như không bao giờ giúp được người nghèo.”
Một báo cáo của Chương trình Phát triển Liên Hiệp Quốc cũng đề cập đến sự kém hiệu quả của những nỗ lực trước đây của Brazil trong việc thực hiện VAT.
Báo cáo cho biết: “Kể từ khi tái dân chủ hóa, một số cải tổ đã được thông qua tại Quốc hội kêu gọi xây dựng một hệ thống thuế giá trị gia tăng (VAT) hiện đại để thay thế các loại thuế lỗi thời và kém hiệu quả.”
“Tuy nhiên, không có dự án nào thành công về mặt chính trị, hoặc là vì xung đột trong chính phủ liên bang về việc phân phối lại doanh thu, hoặc do sự phản đối của các nhóm lợi ích trong xã hội và Quốc hội.”
Những khó khăn về miễn trừ thuế
Ông Alecrim cho biết các nhà cung cấp dịch vụ sẽ bị ảnh hưởng nhiều nhất vì cuộc cải tổ thuế VAT này. Hiện tại, các công ty phải trả mức thuế tối đa là 5%.
Ông nói: “Những loại công ty này thường có chi phí không nhất thiết phụ thuộc vào dây chuyền sản xuất, công đoạn mà người ta có thể được giảm chi phí thông qua khấu trừ tiền thuế đã đóng ở các giai đoạn trước, vì thuế VAT của Brazil sẽ không tích lũy.”
Ngoài ra, ông Alecrim lưu ý rằng mặc dù có những lo ngại về gánh nặng thuế tiêu dùng tăng lên, nhưng thuế VAT nhìn chung vẫn có giới hạn.
“Trong văn bản cải tổ thuế có một hạn mức đối với việc thu thuế tiêu dùng, nghĩa là một mức giới hạn không thể vượt qua,” ông nói. “Do đó, thuế VAT mới của Brazil không thể tạo ra một gánh nặng thuế cao hơn gánh nặng thuế hiện tại.”
Nhưng sự hạn chế đó cũng không bảo đảm gánh nặng thuế sẽ thấp hơn. Theo một phân tích do tổ chức Tax Foundation có trụ sở tại Hoa Kỳ thực hiện, nhìn chung, thuế suất VAT cao có thể gây hại cho các hoạt động kinh doanh mới và cận biên, tạo ra sự phức tạp về hành chính, thúc đẩy lạm phát, và làm suy yếu các động lực xuất cảng.
Một số ý kiến cho rằng việc áp dụng thuế VAT được quản lý đúng cách có thể tạo động lực cho doanh nghiệp kiểm soát chi phí và tạo một cơ sở doanh thu ổn định. Tuy nhiên, một số bằng chứng cho thấy thuế VAT cao đã khuyến khích hành vi tránh thuế ở các quốc gia cũng đang gặp khó khăn với tình trạng bất bình đẳng thu nhập, chẳng hạn như Morocco.
Một báo cáo lưu ý rằng 80% doanh thu thuế VAT của Morocco đến từ 1.6% số công ty, trong khi chỉ có 46% số công ty nộp tờ khai thuế doanh nghiệp. Trong nhóm này, 33% có lợi nhuận chịu thuế.
Các nhà phân tích dự đoán sẽ có những thách thức tương tự ở Brazil.
Trung tâm Chính sách cho Phương Nam Mới có trụ sở tại Morocco cho biết: “Cần một nỗ lực rất lớn để chống lại các nhóm lợi ích tư nhân và các hoạt động vận động hành lang bất lợi tìm cách yêu cầu được miễn thuế VAT.”
“Nỗ lực này bao gồm việc ngăn cản thực hiện những thay đổi hơn nữa đối với danh sách các lĩnh vực đang được hưởng ưu đãi vốn dĩ đã rất dài.”
Ông Alecrim cho biết một số ngành có thể hy vọng tránh được khoản thuế VAT mới thông qua miễn trừ, đây có thể là một thách thức đối với Brazil.
“Theo quy định, việc cung cấp các lợi ích về thuế [hoặc] trợ cấp sẽ bị cấm,” ông nói. “Tuy nhiên, một số lĩnh vực và sản phẩm sẽ có chính sách thuế khác biệt.”
Ông cho biết, các loại hàng hóa và dịch vụ như thiết bị y tế, thuốc men, một số sản phẩm thực phẩm, và xe hơi do người khuyết tật đủ tư cách và tài xế chuyên nghiệp mua sẽ được miễn thuế VAT.
Ông nói: “Các ưu đãi về thuế tại Khu Thương mại Tự do Manaus cũng sẽ được giữ nguyên, đây sẽ là khu vực duy nhất trong cả nước được phép có trợ cấp về thuế, tài chính, và kinh tế.”
Duy trì các ưu đãi thuế thông qua các Khu vực Thương mại Tự do do chính phủ quy định là rất quan trọng đối với Manaus, một trung tâm sản xuất lớn và là nơi cung cấp việc làm chính cho tiểu bang xa xôi chưa phát triển Amazonas.
Các nhà lập pháp Brazil hiện đang chú ý đến những cải tổ bổ sung về thu nhập cá nhân và thuế doanh nghiệp.
