Lịch sử lâu đời của ngâm chân, y học chứng thực có hiệu quả trị liệu

Người hiện đại thường ngâm chân bằng nước ấm để giảm bớt mệt mỏi. Nhưng ý nghĩa của việc ngâm chân không chỉ có vậy.

Từ thời cổ xưa tới nay, ngâm chân được Trung y sử dụng rộng rãi cho dưỡng sinh và chữa bệnh. Nhiều nghiên cứu y học đã chứng minh, ngâm chân có hiệu quả trị liệu đối với các bệnh trầm cảm, hội chứng thời kỳ mãn kinh, đau nhức và nhiều loại bệnh khác.

Tác dụng dưỡng sinh chăm sóc sức khỏe của đôi chân từ rất sớm đã được coi trọng trong y học truyền thống Trung Quốc. Ngâm chân có ưu điểm là đơn giản dễ thực hiện, mà hiệu quả cao, được sử dụng phổ biến từ hàng ngàn năm nay.

Trong cuốn “Túc Tâm Đạo” của Hoa Đà, vị Thần y nổi tiếng Trung Quốc, đã nhấn mạnh tầm quan trọng của chân trong cơ thể con người. Ông nói rằng, “Thụ khô căn tiên kiệt, nhân lão cước tiên suy” (Cây khô thì rễ cây khô kiệt trước, người già thì chân yếu trước). Ông ví chân con người như rễ cây, giống như khi cây cối khô héo thì phần rễ cây khô kiệt trước, khi con người già đi, thì chân yếu trước.

Ông chỉ ra rằng phương pháp dưỡng sinh bằng việc ngâm chân đều quan trọng trong cả bốn mùa, ở mỗi mùa đều có tác dụng khác nhau: “Mùa xuân ngâm chân, giúp thăng dương cố thoát; mùa hè ngâm chân, có thể khử nóng ẩm; mùa thu ngâm chân, ích phổi nhuận tràng; mùa đông ngâm chân, làm ấm đan điền.”

Ở đây ông nói, mặc dù vào mùa hè nóng nực, ngâm chân cũng có chỗ tốt. Mùa hè nắng nóng và khí ẩm rất nghiêm trọng, sẽ xuất hiện các tình trạng như ăn không ngon miệng, dễ mệt mỏi suy yếu, bực bội v.v.., ngâm chân có thể có tác dụng giải nhiệt trừ thấp khí, khiến cho tinh thần phấn chấn, tăng cảm giác thèm ăn, giúp ngủ ngon.

Tô Đông Pha, nhà thơ nổi tiếng Trung Quốc thời Tống, cũng rất chú trọng ngâm chân dưỡng sinh. Ông cho rằng, kiên trì ngâm chân lâu ngày, hiệu quả dưỡng sinh rõ rệt hơn so với dùng thuốc Trung y. Ông nói: “Hiệu quả của phương pháp ngâm chân nước ấm, ban đầu cảm thấy không rõ lắm, nhưng tiến hành đều đặn hơn trăm ngày, tác dụng là không thể lường được, hiệu quả của nó gấp trăm lần so với uống thuốc.”

Hoàng Đế Càn Long, vị Hoàng Đế sống thọ nhất trong lịch sử Trung Quốc, cũng là người yêu thích ngâm chân. Ông đã tổng kết phương pháp ngâm chân dưỡng sinh thành “Thần khởi tam bách bộ, vãn gian nhất bồn thang” (Sáng sớm dậy đi bộ ba trăm bước, buổi tối một bồn nước nóng). Mà “vãn gian nhất bồn thang” chính là chỉ việc ngâm chân bằng nước nóng.

Nguyên lý phản xạ học của khoa học hiện đại đã chứng minh rằng, trên hai chân của con người có các vùng phản xạ đối ứng với các bộ phận tạng phủ trong cơ thể. Khi dùng nước ấm ngâm chân, có thể kích thích các vùng phản xạ này, thúc đẩy tuần hoàn máu, nâng cao chức năng của các cơ quan trong cơ thể, điều tiết hệ thống nội tiết. Như vậy, không chỉ có tác dụng giúp phòng bệnh tật mà còn có tác dụng phụ trợ rất tốt trong việc điều trị rất nhiều bệnh.

Ngâm chân cũng là một phương pháp chữa bệnh bên ngoài thường được áp dụng trong Trung y. Thêm các loại thuốc Đông y khác nhau vào nước nóng, có thể làm giảm các chứng đau nhức ở các vị trí như thắt lưng, chân, vai cổ, điều trị nhiều loại bệnh như hệ thống thần kinh, phụ khoa v.v..

Y học cổ truyền Hàn Quốc cũng cho rằng ngâm chân có tác dụng giảm bớt đối với các chứng bệnh như cao huyết áp, phù nề, trầm cảm, đau nhức và hội chứng thời kỳ mãn kinh của phụ nữ.

Tháng 1/2021, Tạp chí Hiệp hội Bảo vệ Sức khỏe Bà mẹ và Trẻ em Hàn Quốc đã công bố một nghiên cứu của Đại học Y khoa thuộc Đại học Hàn Quốc về việc ngâm chân có tác dụng cải thiện chứng trầm cảm và đau đớn của thân thể. Đối tượng nghiên cứu là 23 phụ nữ đơn thân, trong 4 ngày, mỗi ngày ngâm chân một lần. Kết quả cho thấy, chỉ số trầm cảm trung bình của những đối tượng nghiên cứu trước khi ngâm chân là 9.39 điểm, sau 2 ngày ngâm chân đã giảm xuống còn 5.87 điểm; sau 4 ngày ngâm chân, chỉ số giảm xuống còn 5.35 điểm. Chỉ số đau nhức trung bình của cơ thể (VAS) cũng giảm lần lượt từ 5.39 xuống 4.43 và 3.96.

Tháng 9/2020, Tạp chí Hiệp hội Chữa bệnh Tự nhiên Hàn Quốc đã công bố một nghiên cứu về việc ngâm chân giúp giảm hội chứng thời kỳ mãn kinh. Nhóm nghiên cứu đã tiến hành với 10 đối tượng là phụ nữ ở độ tuổi 50 mắc hội chứng thời kỳ mãn kinh, trong 12 tuần, mỗi tuần thực hiện 3 lần liệu pháp ngâm chân. Kết quả cho thấy: Chỉ số (MRS) của 10 loại hội chứng thời kỳ mãn kinh như sắc mặt đỏ, khó chịu ở tim, có vấn đề về giấc ngủ, trầm cảm, mệt mỏi cả về tinh thần và thể xác… của những đối tượng nghiên cứu này trước khi nghiên cứu là từ 3.1-3.9 (trung bình 3.53), sau khi tham gia nghiên cứu đã giảm xuống còn 1.4 – 2.0 (trung bình 1.54).

Tạp chí Nghiên cứu Điều dưỡng Lâm sàng Hàn Quốc cũng cho rằng, ngâm chân có hiệu quả cải thiện tình trạng phù thũng chân, căng thẳng và mệt mỏi. Đối tượng nghiên cứu là 50 điều dưỡng làm việc ở phòng giải phẫu bệnh viện của trường đại học y, những người này tiến hành ngâm chân 12 lần trong vòng 3 tuần. Kết quả cho thấy, chỉ số mức độ phù thũng chân trung bình từ 21.17 giảm xuống còn 20.96, chỉ số căng thẳng trung bình từ 28.32 giảm xuống còn 24.64, chỉ số mệt mỏi trung bình từ 28.44 giảm xuống còn 23.04.

Ngâm chân trong 30 phút với nhiệt độ nước 38-43℃

Phương pháp ngâm chân thực hiện rất đơn giản. Ngâm chân trong nước ấm có nhiệt độ cao hơn nhiệt độ cơ thể, thường là ở mức nhiệt độ từ 38°C đến 43°C, độ sâu của mực nước phải ngập qua mắt cá chân đến phần giữa bắp chân. Ngâm trong thời gian khoảng 20-30 phút. Đặc biệt cần lưu ý, ngâm chân phải thực hiện bền bỉ lâu dài, kiên trì, thì mới có thể đạt được hiệu quả dưỡng sinh và trị liệu.

Tốt nhất nên thực hiện ngâm chân sau bữa ăn khoảng một tiếng, chỉ cần hơi ra mồ hôi là được. Phụ nữ trong thời kỳ mang thai và hành kinh, người bị bệnh tiểu đường cần thận trọng khi ngâm chân, trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ không nên ngâm chân.

Ngoài ra, tùy theo tình hình thích ứng, có thể cho giấm trắng vào nước ấm ngâm chân nhằm thúc đẩy tuần hoàn máu, hoặc gừng tươi giúp xua hàn khí, hoặc các loại “gia vị” như muối để có thể giúp ngủ ngon và chống lão hóa.