COVID-19 làm tăng nguy cơ mất trí nhớ và suy giảm nhận thức

Trong tất cả những cách đáng sợ mà virus SARS-COV-2 ảnh hưởng đến cơ thể, một trong những tác động âm thầm hơn cả là khả năng gây mất trí nhớ và suy giảm nhận thức của COVID-19.

Một điều rõ ràng là nhiều bệnh nhân đã xuất hiện các triệu chứng thần kinh, từ mất khứu giác, mê sảng, đến tăng nguy cơ đột quỵ sau khi mắc COVID-19. Ngoài ra còn có những hậu quả lâu dài hơn đối với não bộ, bao gồm viêm não tủy đau cơ/hội chứng mệt mỏi mãn tính và hội chứng Guillain-Barre.

Những tác động này có thể là do virus xâm nhập trực tiếp vào mô não. Nhưng ngày càng có nhiều bằng chứng cho thấy ảnh hưởng gián tiếp của virus COVID-10 đối với những thay đổi thần kinh lâu dài sau lây nhiễm thông qua tác động đến các tế bào biểu mô và hệ tim mạch, hoặc hệ thống miễn dịch và chứng viêm.

Tôi là một nhà khoa học thần kinh chuyên nghiên cứu về sự hình thành ký ức, vai trò của các tế bào miễn dịch ở não bộ và cách trí nhớ bị gián đoạn liên tục sau khi mắc bệnh và kích hoạt miễn dịch. Vì vậy, sau khi khảo sát các tài liệu khoa học gần đây, tôi đã đặt ra một câu hỏi rằng: Liệu sẽ có một làn sóng suy giảm trí nhớ, suy giảm nhận thức và sa sút trí tuệ liên quan đến COVID-19 trong tương lai không?

Hệ miễn dịch và não bộ 

Nhiều triệu chứng mà chúng ta coi là nhiễm trùng nhưng trên thực tế lại là các phản ứng bảo vệ của hệ miễn dịch. Chảy nước mũi khi cảm lạnh không phải là ảnh hưởng trực tiếp của virus mà là do phản ứng của hệ miễn dịch với virus gây cảm lạnh. Điều này cũng đúng khi nói đến cảm giác ốm. Tình trạng khó chịu, mệt mỏi, sốt và tự cô lập khỏi xã hội là kết quả của quá trình kích hoạt các tế bào miễn dịch thần kinh chuyên biệt và các tín hiệu trong não.

Những thay đổi trong não bộ và hành vi này, mặc dù gây khó chịu cho cuộc sống hàng ngày của chúng ta, nhưng lại có tính thích nghi cao và đặc biệt có lợi. Bằng cách nghỉ ngơi, bạn sẽ cho phép các phản ứng miễn dịch thực hiện các hoạt động để bảo vệ cơ thể. Sốt khiến cơ thể ít nhạy cảm với virus hơn và làm tăng hiệu quả của hệ miễn dịch. Việc tự cô lập khỏi xã hội có thể giúp giảm sự lây lan của virus.

Ngoài việc thay đổi hành vi và điều chỉnh các phản ứng sinh lý trong thời gian bị bệnh, hệ miễn dịch chuyên biệt trong não bộ còn đóng một số vai trò khác. Gần đây người ta đã phát hiện rằng các tế bào miễn dịch thần kinh nằm ở vị trí kết nối giữa các tế bào não (synap thần kinh), giúp cung cấp năng lượng và số lượng nhỏ các yếu tố gây viêm, rất cần thiết cho sự hình thành trí nhớ bình thường.

Thật không may, các bệnh như COVID-19 có thể tác động đến quá trình này và gây ra cả các triệu chứng thần kinh cấp tính và các vấn đề mãn tính trong não bộ.

Quá trình mắc bệnh và phản ứng viêm sẽ kích hoạt các tế bào miễn dịch chuyên biệt trong não phát ra một lượng lớn các tín hiệu gây viêm. Đồng thời làm thay đổi sự tương tác giữa các tế bào này và các tế bào thần kinh. Đối với tế bào microglia, đó là quá trình thay đổi hình dạng, thu gọn các tua gai và trở thành các tế bào di động để bao bọc lấy các mầm bệnh tiềm ẩn hoặc các mảnh vỡ tế bào trên đường đi của chúng. Tuy nhiên, khi làm như vậy, microglia cũng phá hủy và ăn mòn các synap thần kinh rất quan trọng đối với việc lưu trữ bộ nhớ.

Ngoài ra, một loại tế bào miễn dịch thần kinh khác được gọi là tế bào hình sao, thường bao bọc xung quanh và truyền tín hiệu viêm đến các synap thần kinh trong khi bị bệnh. Từ đó giúp ngăn chặn hiệu quả những thay đổi trong việc lưu trữ ký ức.

Bởi vì COVID-19 liên quan đến việc giải phóng một lượng lớn các tín hiệu gây viêm, cho nên tác động của căn bệnh này đến trí nhớ là đặc biệt thú vị đối với tôi, bao gồm cả những tác động ngắn hạn đến nhận thức (mê sảng) và khả năng gây ra những thay đổi lâu dài về trí nhớ, sự chú ý và nhận thức. Ngoài ra còn có nguy cơ suy giảm nhận thức và sa sút trí tuệ, bao gồm cả bệnh Alzheimer, trong quá trình lão hóa.

Chứng viêm ảnh hưởng lâu dài đến trí nhớ như thế nào?

Nếu việc kích hoạt các tế bào miễn dịch thần kinh bị giới hạn trong thời gian mắc bệnh, thì làm thế nào tình trạng viêm có thể gây suy giảm trí nhớ kéo dài hoặc làm tăng nguy cơ suy giảm nhận thức?

Cả não bộ và hệ miễn dịch đều đã có quá trình thay đổi nhất định qua những trải nghiệm, nhằm hóa giải nguy hiểm và tối đa hóa khả năng sống sót. Trong đó, những thay đổi trong kết nối giữa các tế bào thần kinh ở não cho phép chúng ta lưu trữ ký ức và nhanh chóng thay đổi hành vi để thoát khỏi mối đe dọa, hoặc tìm kiếm thức ăn hoặc cơ hội xã hội. Còn hệ miễn dịch đã phát triển để điều tiết phản ứng viêm và sản xuất kháng thể chống lại các tác nhân gây bệnh đã gặp trước đó.

Tuy nhiên, những thay đổi kéo dài trong não sau khi bị bệnh cũng có liên quan chặt chẽ đến việc tăng nguy cơ suy giảm nhận thức do tuổi tác và bệnh Alzheimer. Các hoạt động phá hủy và gây rối loạn của các tế bào miễn dịch thần kinh và tín hiệu viêm có thể làm suy giảm trí nhớ vĩnh viễn. Điều này có thể là do tổn thương các kết nối tế bào thần kinh hoặc chính các tế bào thần kinh vĩnh viễn hoặc những thay đổi tinh vi hơn trong cách thức hoạt động của các tế bào thần kinh.

Những quan sát về các bệnh khác đã cho thấy mối liên hệ tiềm ẩn giữa COVID-19 và những ảnh hưởng dai dẳng đến trí nhớ. Ví dụ, nhiều bệnh nhân hồi phục sau cơn đau tim hoặc phẫu thuật bắc cầu [mạch vành] đã báo cáo tình trạng suy giảm nhận thức kéo dài quá mức trong quá trình lão hóa.

Một căn bệnh nguy hiểm khác có biến chứng suy giảm nhận thức tương tự là nhiễm trùng huyết, một tình trạng rối loạn chức năng đa cơ quan do viêm. Trong các mô hình động vật mắc các bệnh này, chúng tôi cũng nhận thấy sự suy giảm trí nhớ, những thay đổi về chức năng miễn dịch và tế bào thần kinh kéo dài hàng tuần và hàng tháng sau khi bị bệnh.

Ngay cả tình trạng viêm nhẹ, bao gồm cả căng thẳng mãn tính, hiện cũng được công nhận là các yếu tố nguy cơ dẫn đến chứng sa sút trí tuệ và suy giảm nhận thức trong quá trình lão hóa.

Trong phòng thí nghiệm của riêng mình, tôi và các đồng nghiệp cũng đã quan sát thấy rằng ngay cả khi không bị nhiễm vi khuẩn hoặc virus, việc kích hoạt tín hiệu viêm trong thời gian ngắn sẽ dẫn đến những thay đổi lâu dài trong chức năng tế bào thần kinh ở các vùng não liên quan đến trí nhớ và suy giảm trí nhớ.

COVID-19 có làm tăng nguy cơ suy giảm nhận thức không?

Cần nhiều năm nữa để chúng ta biết được rằng liệu nhiễm COVID-19 có làm tăng nguy cơ suy giảm nhận thức hoặc bệnh Alzheimer hay không. Nhưng chúng ta có thể giảm thiểu nguy cơ này thông qua việc phòng ngừa và điều trị COVID-19.

Việc phòng ngừa và điều trị COVID-19 đều dựa trên khả năng làm giảm mức độ nghiêm trọng cũng như thời gian mắc bệnh và tình trạng viêm. Điều thú vị là, một nghiên cứu rất mới cho thấy rằng các loại vaccine thông thường, bao gồm vaccine cúm và vaccine phế cầu có thể làm giảm nguy cơ mắc bệnh Alzheimer.

Ngoài ra, một số phương pháp điều trị COVID-19 mới đây là các loại thuốc ngăn ngừa tình trạng viêm và kích hoạt miễn dịch quá mức. Những phương pháp điều trị này cũng có khả năng sẽ làm giảm tác động của chứng viêm lên não bộ và sức khỏe não lâu dài.

COVID-19 sẽ tiếp tục ảnh hưởng đến sức khỏe và hạnh phúc lâu dài của tất cả chúng ta sau khi đại dịch kết thúc. Do đó, điều quan trọng là phải tiếp tục đánh giá tác động của bệnh COVID-19 đối với chứng suy giảm nhận thức và sa sút trí tuệ sau này.

Khi làm như vậy, các nhà nghiên cứu có thể sẽ có được cái nhìn mới sâu sắc hơn về vai trò của chứng viêm đối với sự suy giảm nhận thức liên quan đến tuổi tác. Từ đó giúp hỗ trợ việc phát triển các chiến lược hiệu quả hơn để phòng ngừa và điều trị các chứng bệnh suy nhược này.

Natalie C. Tronson là Phó Giáo sư Tâm lý học tại Đại học Michigan. Bài báo này được đăng lại từ The Conversation theo giấy phép Creative Commons. 

Tú Liên biên dịch
Quý vị tham khảo bản gốc tại The Epoch Times

Xem thêm: